బాలకాండమ్ : ॥నవమః సర్గః॥ [9 ఋశ్యశృంగుని పిలువమనుట]
- ఉపకరణాలు:
ఏతచ్ఛ్రుత్వా రహః సూతో
రాజాన మిదమబ్రవీత్ ।
“ఋత్విగ్భి రుపదిష్టోఽ యం
పురావృత్తో మయా శ్రుతః ॥
టీకా:
ఏతత్ = ఈ విషయమును; శ్రుత్వా = విని; రహః = ఏకాంతముగా; సూతః = రథసారథి సుమంత్రుడు; రాజానమ్ = రాజు దశరథులవారితో; ఇదమ్ = ఈ విధముగా; అబ్రవీత్ = పలికెను; ఋత్విగ్భిః = ఋత్విక్కులచేత; ఉపదిష్టః = నిర్దేశించబడిన; అయమ్ = ఇది (ఉపాయము); పురా = పూర్వము; వృత్తః = జరిగినది; మయా = నాచే; శ్రుతః = వినబడినది;
భావము:
ఈ విషయమును విన్న సుమంత్రుడు, దశరథునితో ఏకాంతముగా ఇట్లు పలికెను “ఋత్విక్కుల చేత ఉపదేశింపబడిన ఈ ఉపాయము పూర్వము చర్చించబడగా నేను వింటిని.
*గమనిక:-
*- దశరథుడు - శ్రీరాముని తండ్రి, అజమహారాజు పుత్రుడు, పృథుశ్రవుని పౌత్రుడు, రఘువు ప్రపౌత్రుడు. అంగరాజు రోమపాదుని బాల్యస్నేహితుడు.
- ఉపకరణాలు:
సనత్కుమారో భగవాన్
పూర్వం కథితవాన్ కథామ్ ।
ఋషీణాం సన్నిధౌ రాజన్!
తవ పుత్రాగమం ప్రతి ॥
టీకా:
సనత్కుమారః = సనత్కుమారుడు; భగవాన్ = భగవత్స్వరూపుడైన; పూర్వమ్ = పూర్వము; కథితవాన్ = చెప్పెను; కథామ్ = కథను; ఋషీణామ్ సన్నిధౌ = ఋషుల సన్నిధిలో; రాజన్ = రాజా; తవ = మీ యొక్క; పుత్ర = పుత్రసంతానము; ఆగమమ్ = ప్రాప్తిని; ప్రతి = గురించి.
భావము:
ఓ దశరథ మహారాజా! నీకు కలుగు పుత్రప్రాప్తి గురించి, పూర్వము భగవంతుని స్వరూపమగు సనత్కుమారుడు ఋషులతో కథగా ఇట్లు చెప్పెను.
- ఉపకరణాలు:
కాశ్యపస్య చ పుత్రోఽ స్తి
విభండక ఇతి శ్రుతః ।
ఋశ్యశృంగ ఇతి ఖ్యాతః
తస్య పుత్రో భవిష్యతి ॥
టీకా:
కాశ్యపస్య = కశ్యపునకు; పుత్రః = పుత్రుడు; అస్తి = ఉన్నాడు; విభండకః = విభండకుడు; ఇతి = అను; శ్రుతః = పేరుగాంచిన; ఋశ్యశృఙ్గః = ఋశ్యశృంగుడు; ఇతి = అను; ఖ్యాతః = ప్రసిద్ధుడైన; తస్య = అతనికి; పుత్రః = పుత్రుడు; భవిష్యతి = జన్మించును;
భావము:
కశ్యపునకు విభండకుడు అను పేరుగల పుత్రుడు కలడు. విభండకునకు ఋశ్యశృంగుడని ప్రసిద్ధుడగు పుత్రుడు జన్మించును.
*గమనిక:-
*- 1. ఋశ్యశృంగుడు- ఋశ్య (మనుబెంటి అనులేడి / మృగి)} శృంగి (శృంగము, కొమ్ము కలవాడు). 2. కశ్యపుని కొడుకు. ఇతఁడు అఖండిత బ్రహ్మచర్యమున తపముసలుపుచు ఒకనాడు ఒక మడుఁగున స్నానము చేయుచున్న సమయమున ఊర్వసిని చూచి ఇతనికి రేతస్సు స్ఖలితము అయ్యెను. దానితో మిశ్రమైన జలమును ఒక్క మనుబోతు అను పెంటిమృగము త్రావి గర్భము తాల్చి ఋశ్యశృంగుఁడు అను కొమారుని కనియెను. పురాణ నామ చంద్రిక.
- ఉపకరణాలు:
స వనే నిత్యసంవృద్ధో
ముని ర్వనచరః సదా ।
నాన్యం జానాతి విప్రేంద్రో
నిత్యం పిత్రనువర్తనాత్ ॥
టీకా:
సః = అతను; వనే = వనమునందు; నిత్య = నిత్యము; సంవృద్ధః = పెరుగుచున్న వాడై; మునిః = ముని; వనచరః = అడవిలో జీవించు వారు; సదా = ఎప్పుడు; న = ఉండలేదు; అన్యమ్ = (తప్ప) ఇతరులను ఎవరిని; జానాతి = తెలిసి; విప్రేంద్రః = బ్రాహ్మణోత్తముడైన; నిత్యమ్ = నిత్యము; పిత్రః = తండ్రిని; అనువర్తనాత్ = అనుసరించి ఉండుట వలన.
భావము:
ఆ ఋశ్యశృంగుడు వనములోనే పెరుగుచు తన తండ్రికూడానే ఉండుట వలన అతను మునులను, వనచరులను తప్పించి వేరెవరిని ఎరుగడు.
- ఉపకరణాలు:
ద్వైవిధ్యం బ్రహ్మచర్యస్య
భవిష్యతి మహాత్మనః ।
లోకేషు ప్రథితం రాజన్
విప్రైశ్చ కథితం సదా ॥
టీకా:
ద్వైవిధ్యమ్ = రెండు విధములైన; బ్రహ్మచర్య = బ్రహ్మచర్యము; అస్య = కలవని; భవిష్యతి = కాగలదు; మహాత్మనః = మహాత్ములచే; లోకేషు = లోకములయందు; ప్రథితమ్ = ప్రసిద్ధమైనది; రాజన్ = రాజా; విప్రైః చ = బ్రాహ్మణులచే; కథితమ్ = చెప్పబడిన; సదా = నిర్దేశించి;
భావము:
ఓ రాజా! బ్రాహ్మణులచే నిర్దేశింపబడినది ఐన బ్రహ్మచర్యము నందు ప్రతిత్వము ప్రాజాపత్యము అని ద్వివిధములైనవి లోకములో ప్రిద్ధములు.
*గమనిక:-
బ్రహ్మచర్యము రెండు విధములు. 1. ప్రతిపత్యము - వివాహత్పూర్వము మేఖలాజిన (మొలకట్టు జింకచర్మపు) దండాదులను ధరించుచు నియమ జీవనము నడపుట, 2. ప్రాజాపత్యము - వివాహానంతరము నిషిద్ధ దినములలో భార్యతో కలియకుండుట.}
- ఉపకరణాలు:
తస్యైవం వర్తమానస్య
కాలః సమభివర్తత ।
అగ్నిం శుశ్రూషమాణస్య
పితరం చ యశస్వినమ్ ॥
టీకా:
తస్య = అతనికి; ఏవమ్ = ఈ విధముగా; వర్తమాన = ప్రస్తుతపుది; అస్య = ఐన; కాలః = కాలము; సమభివర్తత = గడపగలడు; అగ్నిమ్ = అగ్నిని; శుశ్రూషమాణ = సేవచేయుచున్న; అస్య; పితరమ్ = తండ్రిని; చ; యశస్వినమ్ = యశఃశాలి యగు;
భావము:
అగ్నిని మరియు కీర్తిమంతుడైన తన తండ్రిని సేవించుచున్న ఋశ్యశృంగుడు, ప్రతిత్వము ప్రాజాపత్యము అను బ్రహ్మచర్యములలో ప్రతిత్వమును ఇప్పటివలె పాటించగలడు.
- ఉపకరణాలు:
ఏతస్మిన్నేవ కాలే తు
రోమపాదః ప్రతాపవాన్ ।
అంగేషు ప్రథితో రాజా
భవిష్యతి మహాబలః ॥
టీకా:
ఏతస్మిన్ = ఈ యొక్క; ఏవ = మాత్రమే; కాలే = కాలమునందే; రోమపాదః = రోమపాదుడను రాజు; ప్రతాపవాన్ = ప్రతాపవంతుడు; అంగేషు = అంగదేశము నందు; ప్రథితః = ప్రసిద్ధుడైన; భవిష్యతి = ఉండును; మహాబలః = మహాబలశాలి;
భావము:
రాజా! ఈ కాలమునందే అంగదేశములో ప్రతాపవంతుడు మహాబలశాలి ఐన రోమపాదుడను రాజు ఉండును.
*గమనిక:-
రోమపాదుడు - యాదవ రాజు యయాతి వంశపు ధర్మరథుని దత్త పుత్రుడు, దివిరథుని పౌత్రుడు. ఇతని పేరు చిత్రరథుడు రోమపాదుడని ప్రసిద్దుడు.
- ఉపకరణాలు:
తస్య వ్యతిక్రమాద్రాజ్ఞో
భవిష్యతి సుదారుణా ।
అనావృష్టిః సుఘోరా వై
సర్వభూత భయావహా ॥
టీకా:
తస్య = ఆ; వ్యతిక్రమాత్ = ధర్మ విరుద్ధము వలన; రాజ్ఞః = రాజు యొక్క; భవిష్యతి = సంభవించును; సుదారుణా = మహాదారుణమైన; అనావృష్టిః = కరువు; సుఘోరా = చాలా ఘోరామైనది; వై; సర్వ = సకల; భూత = ప్రాణులకు; భయ = భయమును; ఆవహ = కలిగించునది.
భావము:
ఆ రోమపాదుడు ఒకమారు ధర్మము తప్పుట వలన అతని రాజ్యములో చాలా దారుణమైన, భయంకరమైన, సర్వ జీవాలకు భయము కలిగించు కరువు ఏర్పడును.
- ఉపకరణాలు:
అనావృష్ట్యాం తు వృత్తాయాం
రాజా దుఃఖసమన్వితః ।
బ్రాహ్మణాన్ శ్రుతవృద్ధాంశ్చ
సమానీయ ప్రవక్ష్యతి ॥
టీకా:
అనావృష్ట్యామ్ = కరువు; తు; వృత్తాయామ్ = ఏర్పడినప్పుడు; రాజా = రాజు; దుఃఖసమన్వితః = దుఃఖభరితుడై; బ్రాహ్మణాన్ = బ్రాహ్మణులను; శ్రుతవృద్ధాంశ్చ = వేదపండిత్యము వలన వృద్ధులగు; సమానీయ = పిలిపించి; ప్రవక్ష్యతి = పలుకును
భావము:
రాజ్యములో కరువు ఏర్పడినప్పుడు రాజు దుఃఖితుడై; వేదపండితోత్తములైన బ్రాహ్మణులను పిలిపించి వారితో ఇట్లు పలుకును;
- ఉపకరణాలు:
భవంతః శ్రుతధర్మాణో
లోకచారిత్ర వేదినః ।
సమాదిశంతు నియమం
ప్రాయశ్చిత్తం యథా భవేత్" ॥
టీకా:
భవంతః = మీరందరును; శ్రుత = వేద; ధర్మాణః = ధర్మము నెరిగిన వారు; లోకచారిత్ర = లోకాచారము; వేదినః = ఎరిగిన వారు; సమాదిశంతు = తెలియజేయండి; నియమమ్ = ఏర్పాటును; ప్రాయశ్చిత్తమ్ = పరిహారము; యథా = ఏ విధముగా; భవేత్ = అగునో;
భావము:
“మీరు లోక ధర్మాచారముల నెరిగిన వారు; ఈ కరువునకు కారణమైన పాపము తొలగిపోవుటకు పరిహారము నిర్దేశింపుడు.“
- ఉపకరణాలు:
వక్ష్యంతి తే మహీపాలం
బ్రాహ్మణా వేదపారగాః ।
విభండకసుతం రాజన్
సర్వోపాయై రిహానయ ॥
టీకా:
వక్ష్యంతి = పలుకగలరు; తే మహీపాలమ్ = ఆ రాజుతో; బ్రాహ్మణాః = బ్రాహ్మణులు; వేదపారగాః = వేదపండితులు; విభండక = విభాండక మహర్షి; సుతమ్ = కుమారుని {విభాండక ఋషి పుత్రుడు -ఋశ్యశృంగుడు}; రాజన్ = రాజా; సర్వ = ఏవైనా సరే; ఉపాయైః = ఉపాయముల చేతను; ఇహ = ఇక్కడికి; ఆనయ = తీసుకొని రమ్ము;
భావము:
వేదపండితులైన ఆ బ్రాహ్మణులు రాజుతో ఇట్లు పలుకుదురు “రాజా! ఏ ఉపాయములను ఉపయోగించి అయినా సరే విభండకుని కుమారుడైన ఋశ్యశృంగుని ఇచటకు రప్పింపుము.
- ఉపకరణాలు:
ఆనాయ్య చ మహీపాల
ఋశ్యశృంగం సుసత్కృతమ్ ।
ప్రయచ్ఛ కన్యాం శాంతాం వై
విధినా సుసమాహితః" ॥
టీకా:
ఆనాయ్య = రప్పించి; చ; మహీపాల = ఓ రాజా; ఋశ్యశృంగమ్ = ఋశ్యశృంగుని; సుసత్కృతమ్ = ఘనముగా సత్కరించి; ప్రయచ్ఛ = ఇమ్ము; కన్యామ్ = కన్యయైన; శాంతామ్ = శాంతను; విధినా = శాస్త్రయుక్తముగా; సుసమాహితః = బాగుగా శ్రద్ధ కలవాడవై;
భావము:
ఓ రాజా! ఋశ్యశృంగుని ఇచటకు రప్పించి, అతనిని ఘనముగా సత్కరించి, నీ కుమార్తె ఐన శాంతను అతనికి ఇచ్చి శ్రద్ధగా శాస్త్రప్రకారముగా వివాహము చేయుము.
- ఉపకరణాలు:
తేషాం తు వచనం శ్రుత్వా
రాజా చింతాం ప్రపత్స్యతే ।
కేనోపాయేన వై శక్యమ్
ఇహానేతుం స వీర్యవాన్ ॥
టీకా:
తేషామ్ = వారి యొక్క; వచనమ్ = మాటను; శ్రుత్వా = విని; రాజా = రాజు; చింతామ్ = చింతను; ప్రపత్స్యతే = పొందును; కేన = ఏ; ఉపాయేన = ఉపాయముచే; వై; శక్య = సాధ్యము; ఇహ = ఇచటకు; ఆనేతుమ్ = తీసుకొని వచ్చుటకు; సః = అతనిని; వీర్యవాన్ = ఇంద్రియ నిగ్రహము గలవాడు.
భావము:
వారి మాటలను విని రాజు, ఇంద్రియ నిగ్రహము గల ఋశ్యశృంగుని తీసుకొని వచ్చుటకు తగు ఉపాయము గురించి చింతించగలడు.
- ఉపకరణాలు:
తతో రాజా వినిశ్చిత్య
సహ మంత్రిభిరాత్మవాన్ ।
పురోహిత మమాత్యాంశ్చ
తతః ప్రేష్యతి సత్కృతాన్ ॥
టీకా:
తతః = తరువాత; రాజా = రాజా; వినిశ్చిత్య = నిశ్చయించి; సహ = సహితంగా; మంత్రిభిః = మంత్రులతో; ఆత్మవాన్ = బుద్ధిమంతుడైన; పురోహితమ్ = పురోహితుని; అమాత్యాంశ్చ = మంత్రులను; తతః = అప్పుడు; ప్రేష్యతి = ప్రేరేపించగలడు; సత్కృతాన్ = సత్కరింపబడిన;
భావము:
తరువాత బుద్ధికుశలుడైన ఆ రాజు మంత్రులతో సమాలోచన చేసి నిశ్చయించుకొని, ఋశ్యశృంగుని తీసుకొని వచ్చుటకు పురోహితుని మరియు మంత్రులను సత్కరించి ప్రేరేపించును.
- ఉపకరణాలు:
తే తు రాజ్ఞో వచః శ్రుత్వా
వ్యథితా వినతాననాః ।
న గచ్ఛేమ ఋషేర్భీతా
అనునేష్యంతి తం నృపమ్! ॥
టీకా:
తే = వారును; తు; రాజ్ఞః = రాజు యొక్క; వచః = మాటను; శ్రుత్వా = విని; వ్యథితాః = బాధపడుచున్న వారై; వినత = వంచిన; ఆననః = ముఖములు కలవారై; న గచ్ఛేమ = వెళ్ళలేము; ఋషేః = ఋషికి; భీతాః = భయపడినవారై; అనునేష్యంతి = వేడుకొనగలరు; తమ్ = ఆ; నృపమ్ = రాజును;
భావము:
వారు రాజుయొక్క మాటలు విని, వంచిన తలలు కలవారై, విభండకమునికి భయపడినవారై, బాధతో "మేము అచటికి వెళ్ళజాలము" అని ఆ రాజును వేడుకొనెదరు;
- ఉపకరణాలు:
వక్ష్యంతి చింతయిత్వా తే
తస్యోపాయాంశ్చ తత్క్షమాన్ ।
ఆనేష్యామో వయం విప్రం
న చ దోషో భవిష్యతి" ॥
టీకా:
వక్ష్యంతి = చెప్పెదరు; చింతయిత్వా = ఆలోచించి; తే = వారు; తస్య = అతనికి; ఉపాయాన్ = ఉపాయములను; చ; తత్క్షమాన్ = వెంటనే / తక్షణమే; ఆనేష్యామః = తీసుకొని వచ్చెదము; వయమ్ = మేము; విప్రమ్ = ఆ ఋశ్యశృంగుని; న = ఉండదు; చ; దోషః = దోషములు; భవిష్యతి = ఉండగలదు.
భావము:
తరువాత వారు ఋశ్యశృంగుని తీసుకొని వచ్చుటకు తగిన ఆలోచన చేసి; "రాజా! ఎటువంటి దోషము కలుగనట్లు ఆ ఋశ్యశృంగుని తీసుకొని వచ్చెదము" అని చెప్పగలరు.
- ఉపకరణాలు:
ఏవ మంగాధిపే నైవ
గణికాభిః ఋషేః సుతః ।
ఆనీతోఽ వర్షయద్దేవః
శాంతా చాస్మై ప్రదీయతే ॥
టీకా:
ఏవమ్ = ఈ విధముగ; అంగాధిపేన = అంగదేశపు రాజైన రోమపాదునిచే; ఏవ = అట్లు; గణికాభిః = వేశ్యల సహాయముతో; ఋషేఃసుతః = విభాండక ఋషి కుమారుడు, ఋశ్యశృంగుడు; ఆనీతః = తీసుకొని రాబడును; ఆవర్షయత్ = వర్షము కురియును; దేవః = దేవుడు; శాంతా = శాంతయును; చ; అస్మై = అతనికి; ప్రదీయతే = ఇవ్వబడును.
భావము:
రోమపాదుడు వేశ్యల సహాయముతో ఋశ్యశృంగుని తీసుకొనిరాగా, దేవుడు వర్షములను కురిపింపించును. అప్పుడు రాజు తన కుమార్తె శాంతను ఋశ్యశృంగునకు ఇచ్చును.
- ఉపకరణాలు:
ఋశ్యశృంగస్తు జామాతా
పుత్రాన్ తవ విధాస్యతి ।
సనత్కుమార కథితమ్
ఏతావ ద్వ్యాహృతం మయా ॥
టీకా:
ఋశ్యశృంగః = ఋశ్యశృంగుడును; తు; జామాతా = అల్లుడు; పుత్రాన్ = పుత్రులను; తవ = నీకు; విధాస్యతి = కలుగునట్లు చేయును; సనత్కుమార = సనత్కుమారునిచే; కథితమ్ = చెప్పబడినది; ఏతావత్ = ఇంతవరకు; వ్యాహృతమ్ = తెలియజేయబడినది; మయా = నాచేత;
భావము:
అల్లుడైన ఋశ్యశృంగుడు నీకు పుత్రులు కలుగునట్లు చేయును, ఈ విషయమును సనత్కుమారుడు చెప్పగా విని నేను నీకు తెలుపుచున్నాను.
- ఉపకరణాలు:
అథ హృష్టో దశరథః
సుమంత్రం ప్రత్యభాషత ।
యథర్శ్యశృంగ స్త్వానీతో
విస్తరేణ త్వయోచ్యతామ్ ॥
టీకా:
అథ = తరువాత; హృష్టః = సంతోషించిన; దశరథః = దశరథుడు; సుమంత్రం ప్రతి = సుమంత్రునితో; ఆభాషత = పలికెను; యథా = ఏ విధముగా; ఋశ్యశృంగః = ఋశ్యశృంగుడు; ఆనీతః = తీసుకొని రాబడెనో; విస్తరేణ = వివరముగ; త్వయా = నీ చే; ఉచ్యతామ్ = చెప్పబడుగాక;
భావము:
సంతోషించిన దశరథుడు ఆ ఋశ్యశృంగుని తీసుకొనివచ్చిన విధమును వివరముగ తెలియ జెప్పుమని సుమంత్రుని అడిగెను,
- ఉపకరణాలు:
ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే
వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే
బాలకాండే
నవమః సర్గః
టీకా:
ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; నవమ [9] = తొమ్మిదవ; సర్గః = సర్గ. సర్గః ,
భావము:
ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచితమూ ఐన తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, బాలకాండలోని [9] తొమ్మిదవ సర్గ సుసంపూర్ణము.