బాలకాండమ్ : ॥అష్టమః సర్గః॥ [8 అశ్వమేధసంకల్పం]
- ఉపకరణాలు:
తస్య త్వేవ ంప్రభావస్య
ధర్మజ్ఞస్య మహాత్మనః ।
సుతార్థం తప్యమానస్య
నాసీద్వంశకర స్సుతః ॥
టీకా:
తస్యత్ = ఆ దశరథునిక; ఏవం = ఇంతటి; ప్రభావ = ప్రభావము కలవాడు; అస్య; ధర్మజ్ఞ = ధర్మమును తెలిసిన వాడు; అస్య; మహాత్మనః = గొప్ప గుణములు కల వాడు; సుతః = పుత్రుల; అర్థం = కొరకు; తప్య = పరితపించుచున్న; మానః = మనసు కల వాడు; అస్య; నాసిత్ = కలుగ లేదు; వంశకరః = వంశమును నిలుపు నట్టి; సుతః = పుత్రుడు.
భావము:
ఇంతటి గొప్ప ప్రభావశాలి; ధర్మజ్ఞుడు; గొప్ప గుణవంతుడు అయిన ఆ దశరథ మహారాజు తన వంశమును నిలబెట్టు పుత్రులు కలుగకుండుటచే మనస్సులో పరితపించు చుండెను.
- ఉపకరణాలు:
చింతయానస్య తస్యైవం
బుద్ధిరాసీ న్మహాత్మనః ।
సుతార్థీ వాజిమేధేన
కిమర్థం న యజామ్యహమ్" ॥
టీకా:
చింతయాన్ = పుతుల కొరకు చింతించు చున్న వాడు; అస్య; తస్య = అతనికి; ఏవమ్ = ఈ విధముగా; బుధ్ధిః = ఆలోచన; ఆసిత్ = కలిగెను; మహాత్మనః = ఆ మహాత్మునకు; సుతాః = పుత్రుల; అర్ధమ్ = కోసము; హయమేధేన = అశ్వమేధ యాగమును; కిమర్ధమ్ = ఎందువలన; న యజామి = చేయకూడదు; అహమ్ = నేను.
భావము:
పుత్రుల లేమిచే చింతించుచున్న ఆ మహాత్ముడు దశరథ మహారాజునకు "నేను పుత్రుల కొరకు అశ్వమేధ యాగమును ఎందుకు చేయకూడదు." అను తలపు కలిగెను.
- ఉపకరణాలు:
స నిశ్చితాం మతిం కృత్వా
యష్టవ్యమితి బుద్ధిమాన్ ।
మంత్రిభిస్సహ ధర్మాత్మా
సర్వైరేవ కృతాత్మభిః ॥
టీకా:
స = దానిని; నిశ్చితామ్ = నిశ్చయముగా; మతిమ్ = మనసులో; కృత్వా = చేసుకుని; యష్టవ్యమ్ = యాగమును చేయవలెను; ఇతి = అను తలపు; బుధ్ధిమాన్ = విజ్ఞుడు; మంత్రిభిః = మంత్రులతో; సహ = కలసి; ధర్మాత్మా = ధర్మాత్ములైన; సర్వైః = సమస్తమైనవారు; ఏవ = ఐన; కృతాత్మభిః = పరిశుద్ధ మనస్కులు.
భావము:
విజ్ఞుడైన దశరథ మహారాజు తన మంత్రులు. ధర్మాత్ములు మఱియు పరిశుద్ధమనస్కులు అందరితో సంప్రదించి యాగము చేయవలెను అని నిశ్చయించెను.
- ఉపకరణాలు:
తతోఽ బ్రవీదిదం రాజా
సుమంత్రం మంత్రిసత్తమమ్ ।
“శీఘ్రమానయ మే సర్వాన్
గురూంస్తాన్ సపురోహితాన్" ॥
టీకా:
తతః = ఆ తరువాత; అబ్రవీత్ = పలికెను; ఇదమ్ = ఈ విధముగా; రాజా = రాజా దశరథులవారు; సుమంత్రమ్ = సుమంత్రుడు అనెడి; మంత్రి = మంత్రి; సత్తమమ్ = శ్రేష్ఠునితో; శీఘ్రమ్ = త్వరగా; ఆనయ = తీసుకుని రమ్ము; మే = నా; సర్వాన్ = సమస్తమైన; గురూన్ = గురువులను; తాన్ = ఆ; స = సహా; పురోహితాన్ = పురోహితులతో.
భావము:
పిమ్మట దశరథ మహారాజు తన మంత్రి శ్రేష్ఠుడైన సుమంత్రునితో "మా గురువులు, పురోహితులు అందరినీ త్వరగా తోడ్కొని రమ్ము" అని పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
తత స్సుమంత్రస్త్వరితం
గత్వా త్వరితవిక్రమః ।
సమానయత్ స తాన్ సర్వాన్
సమస్తాన్ వేదపారగాన్ ॥
టీకా:
తతః = అప్పుడు; సుమంత్రః = సుమంత్రుడు; త్వరితమ్ = త్వరగా; గత్వా = వెడలి; త్వరిత = వేగవంతమైన; విక్రమః = గమనములతో; సమానయత్ = తీసుకుని వచ్చెను; సః = అతడు; తాన్ = వారిని; సర్వాన్ = అందరిని; సమస్తాన్ = సమస్త మైన; వేద పారగాన్ = వేదనిష్ణాతులను
భావము:
అటు పిమ్మట సుమంత్రుడు వేగముగా వెళ్ళి వారందరిని వేద నిష్ణాతులను త్వరగా తీసుకుని వచ్చెను.
- ఉపకరణాలు:
సుయజ్ఞం వామదేవం చ
జాబాలిమథ కాశ్యపమ్ ।
పురోహితం వసిష్ఠం చ
యే చాన్యే ద్విజసత్తమాః ॥
టీకా:
సుయజ్ఞమ్ = సుయజ్ఞుని; వామదేవమ్ = వామదేవుని; చ = కూడా; జాబాలిమ్ = జాబాలిని; అథ = మఱియు; కాశ్యపమ్ = కశ్యపుని పుత్రుడైన విభాండకుని; పురోహితమ్ = పురోహితుడైన; వశిష్ఠమ్ = వశిష్ఠుని; చ = కూడా; యే చ = కూడా; అన్యే = ఇతరులైన; ద్విజ = బ్రాహ్మణ; ఉత్తమః = శ్రేష్ఠులు
భావము:
సుయజ్ఞుని, వామదేవుని, జాబాలిని, విభాండకుని, పురోహితుడైన వశిష్ఠుని ఇతర బ్రాహ్మణ శ్రేష్ఠులను తీసుకువచ్చెను .
- ఉపకరణాలు:
తా న్పూజయిత్వా ధర్మాత్మా
రాజా దశరథస్తదా ।
ఇదం ధర్మార్థసహితం
వాక్యం శ్లక్ష్ణమథాబ్రవీత్ ॥
టీకా:
తాన్ = వారిని; పూజాయిత్వా = సత్కరించి; ధర్మాత్మా = ధర్మాత్ముడైన; రాజా = రాజు; దశరథః = దశరథుడు; తదా = అప్పుడు; ఇదమ్ = ఈ; ధర్మ = ధర్మబద్ధత; అర్థ = అర్థవంతము; సహితమ్ = కూడిన; శ్లక్ష్ణమ్ = మృదువైన; వచనమ్ = మాటను; అబ్రవీత్ = పలికెను.
భావము:
వారిని పూజించి ధర్మాత్ముడైన ఆ దశరథ మహారాజు ధర్మ బద్ధమైన, అర్థవంతమైన, మృదువైన పలుకులతో ఇలా పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
మమ లాలప్యమానస్య
పుత్రార్థం నాస్తి వై సుఖమ్ ।
తదర్థం హయమేధేన
యక్ష్యామీతి మతిర్మమ ॥
టీకా:
మమ = నాకు; లాలప్యమాన = బాధ పడుచున్న; అస్య; పుత్రార్థమ్ = పుత్రుల కొరకు; న అస్తి = లేదు; వై = నిశ్చయముగా; సుఖమ్ = సుఖము; తత్ = ఆ; అర్థం = కారణము చేత; హయమేధేన = అశ్వమేధమను యాగము; యక్ష్యామి = చేసెదను; ఇతి = అని; మతిః = తలపు; మమ = నాది.
భావము:
“పుత్రులు లేరని మనసు వ్యాకుల పడుతున్న నాకు సుఖం లేదు. అందువలన అశ్వమేధ యాగము ఆచరించవలెనని తలచుచున్నాను.
- ఉపకరణాలు:
తదహం యష్టుమిచ్ఛామి
శాస్త్రదృష్టేన కర్మణా ।
కథం ప్రాప్స్యామ్యహం కామం
బుద్ధిరత్రవిచార్యతామ్" ॥
టీకా:
తత్ = ఆ కారణము వలన; అహమ్ = నేను; యష్టుమ్ = యాగము చేయుటకు; ఇచ్ఛామి = ఇష్టపడుచుంటిని; శాస్త్ర దృష్టేన = శాస్త్రముల లో చెప్పబడిన విధముగా; కర్మణా = కర్మ చేత; కథమ్ = ఎట్లు; ప్రాప్యస్యామి = పొందగలను; అహమ్ = నేను; కామమ్ = కోరికను; బుద్ధిః = ఉపాయమును; అత్ర = ఆ విషయమున; విచార్యతామ్ = ఆలోచించవలసినది.
భావము:
అందు వలన నేను శాస్త్రములలో చెప్పిన విధంగా యాగమును చేయదలచితిని. నా కోరికను తీర్చుకొనుటకు తగిన ఉపాయము ఎట్లో ఆలోచింపుడు." అని దశరథ మహారాజు పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
తతః సాధ్వితి తద్వాక్యం
బ్రాహ్మణాః ప్రత్యపూజయన్ ।
వసిష్ఠప్రముఖాః సర్వే
పార్థివస్య ముఖాచ్చ్యుతమ్ ॥
టీకా:
తతః = అప్పుడు; సాధ్వితి = సాధు+ఇతి = చాలా బాగున్నది అని; తత్ = ఆ; వాక్యమ్ = వాక్యము; బ్రాహ్మణః = బ్రాహ్మణులు; ప్రత్యపూజయన్ = తిరిగి గౌరవించిరి, అభినందించిరి; వసిష్ఠ = వసిష్ఠుల వారు; ప్రముఖః = మొదలగు ప్రముఖులు; సర్వే = అందరు; పార్థివ = రాజు దశరథుని; అస్య = యక్క; ముఖః = నోరు నుండి; చ్యుతమ్ = వెలువడినవి;
భావము:
అంతట వసిష్ఠ మహాముని తదితర బ్రాహ్మణ ప్రముఖులు రాజు దశరథుని నోటి నుండి వెలువడిన పలుకులు “చాలా బాగున్న”వని అభినందించిరి.
- ఉపకరణాలు:
ఊచుశ్చ పరమప్రీతాః
సర్వే దశరథం వచః ।
“సంభారాః సంబ్రియంతాం తే
తురంగశ్చ విముచ్యతామ్ ॥
టీకా:
ఊచుః = బదులిచ్చిరి; చ; పరమ = మిక్కిలి; ప్రీతాః = సంతోషముతో; సర్వే = అందరునూ; దశరథమ్ = దశరథుని; వచః = వాక్కునకు; సంభారాః = సంభారములు; సమ్ర్భియంతామ్ = సమకూర్చ బడుగాక; తే = మీ యొక్క; తురగః = గుఱ్ఱము; చ; విముచ్యతామ్ = విడువబడును గాక
భావము:
వారందరు మిక్కిలి సంతోషముతో దశరథునికి ఇలా బదులిచ్చారు “యాగమునకు కావలసిన సంభారములను సమకూర్చుడు; తమ యొక్క యజ్ఞాశ్వమును విడువుడు.
- ఉపకరణాలు:
సర్వథా ప్రాప్స్యసే పుత్రాన్
అభిప్రేతాంశ్చ పార్థివ ।
యస్య తే ధార్మికీ బుద్ధిః
ఇయం పుత్రార్థమాగతా" ॥
టీకా:
సర్వథా = తప్పనిసరిగా; ప్రాప్స్యసే = నీకు కలుగుదురు; పుత్రాన్ = పుత్రులు; అభిప్రేతామ్ = ఇష్టపడినట్లు / కోరినట్లు; చ; పార్థివ = ఓ రాజా; యస్య = ఏ; తే = మీకు; ధార్మికీ = ధర్మ సమ్మతమైన; బుద్ధిః = బుద్ధి; ఇయం = ఈ విధముగా; పుత్ర = పుత్రులను; అర్థం = పొందుట; ఆగతా = జరుగును.
భావము:
ఓ రాజా! మీరు కోరుకుంటున్నట్లు అవశ్యం పుత్రులను పొందగలరు. మీకు ధర్మబద్ధమైన తలపు ఎలా కలిగిందో ఆ విధముగా పుత్రులను పొందుట జరుగును.”
- ఉపకరణాలు:
తతః ప్రీతోఽ భవద్రాజా
శ్రుత్వైతద్ద్విజభాషితమ్ ।
అమాత్యాంశ్చాబ్రవీద్రాజా
హర్షపర్యాకులేక్షణః ॥
టీకా:
తతః = అటు పిమ్మట; ప్రీతః = సంతసించినవాడు; అభవత్ = ఆయెను; రాజా = రాజు; శ్రుత్వా = విని; తత్ = ఆ; ద్విజ = బ్రాహ్మణుల; భాషితమ్ = మాటను; అమాత్యాన్ = మంత్రులతో; చ; అబ్రవీత్ = పలికెను; రాజా = రాజు; హర్షః = ఆనందము వలన; పర్యాకుల = నిండిన; ఈక్షణః = చూపులు కల వాడై.
భావము:
అటు పిమ్మట బ్రాహ్మణుల మాటలకు సంతసించిన ఆ దశరథ మహారాజు ఆనంద పొంగిపొరలే చూపులతో మంత్రులకు ఇట్లు చెప్పెను.
- ఉపకరణాలు:
“సంభారాస్సంబ్రియంతాం మే
గురూణాం వచనాదిహ ।
సమర్థాధిష్ఠితశ్చాశ్వః
సోపాధ్యాయో విముచ్యతామ్ ॥
టీకా:
సంభారాః = యజ్ఞ సామగ్రి; సంబ్రియంతాం = సమకూర్చ బడు గాక; మే = మా; గురూణాం = గురువుల చేత; వచనాత్ = చెప్ప బడిన; ఇహ = ఇచట; సమర్థహః = సమర్థులచే; అధిష్ఠితః = అధిష్టింపబడిన; చ = మరియు; అశ్వః = గుఱ్ఱమును; సః కూడిన; ఉపాధ్యాయః = ఉపాధ్యాయులతో; విముచ్యతామ్ = విడువబడు గాక.
భావము:
“మా గురువులు చెప్పిన మాట ప్రకారము సంభారములను సమకూర్చుడు. ఇచట సమర్థులైన యోధులు ఎక్కిన గుర్రమును, దాని వెంట ఉపాధ్యాయులతో కూడా విడిచి పెట్టుడు.
- ఉపకరణాలు:
సరయ్వా శ్చోత్తరే తీరే
యజ్ఞభూమి ర్విధీయతామ్ ।
శాంతయ శ్చాభివర్ధంతాం
యథాకల్పం యథావిధి ॥
టీకా:
సరయ్వాః = సరయూ నది యొక్క; చ = మరియు; ఉత్తరే = ఉత్తరపు; తీరే = ఒడ్డునందు; యజ్ఞభూమిః = యజ్ఞశాలను; విధీయతామ్ = ఏర్పరుచుడు; శాంతయః = శాంతి; చ = కూడా; అభివర్ధంతామ్ = వృద్ధి పొందునట్లుగా; యథాకల్పమ్ = కల్పోక్త ప్రకారముగా; యథావిథి = నియమానుసారము
భావము:
సరయూ నది ఉత్తర తీరమందు యజ్ఞశాలను ఏర్పరుచుడు. శాంతి వృద్ధిచెందు కార్యములను కల్పోక్త ప్రకారముగా నియమానుసారముగా జరిపించుడు.
- ఉపకరణాలు:
శక్యః ప్రాప్తుమయం యజ్ఞః
సర్వేణాపి మహీక్షితా ।
నాపరాధో భవేత్కష్టో
యద్యస్మిన్ క్రతుసత్తమే ॥
టీకా:
శక్యః = సాధ్యమైనట్లయితే; ప్రాప్తుమ్ = సాధించుటకు; అయం = ఈ; యజ్ఞః = యజ్ఞము; సర్వేః = అందరి చేత; అపి = సహా; మహీక్షితా = రాజులతో; న = జరగకూడదు; అపరాథః = తప్పు; భవేత్ = జరుగుట; కష్టః = కష్టము; యది = ఒక వేళ; అస్మిన్ = దీని యందు; క్రతు = యజ్ఞ విధానము; సత్తమే = శ్రేష్ఠమైనది
భావము:
రాజులు అందరికి, ఈ శ్రేష్ఠమైన యజ్ఞ కార్యము సాధించుట సాధ్యం కాదు. ఈ మహాయజ్ఞలో ఏ అపరాధము కష్టము కలుగరాదు. ఒకవేళ జరిగితే. .
- ఉపకరణాలు:
ఛిద్రం హి మృగయంతేఽ త్ర
విద్వాంసో బ్రహ్మరాక్షసా ।
నిహతస్య చ యజ్ఞస్య
సద్యః కర్తా వినశ్యతి ॥
టీకా:
ఛిద్రం = లోపములను; హి; మృగయంతే = వెదుకుచుందురు; అత్ర = అక్కడ; విద్వాంసః = విద్వాంసులు; బ్రహ్మరాక్షసా = బ్రహ్మ రాక్షసులు; నిహతస్య = చనిపోయినచో; చ; యజ్ఞస్య = యజ్ఞము యొక్క; సద్యః = వెంటనే; కర్తా = కర్త; వినశ్యతి = నశించును.
భావము:
యజ్ఞము జరుగుచున్నపుడు విద్వాంసులైన అయిన బ్రహ్మ రాక్షసులు యజ్ఞ కార్యము నందు దోషములను వెదుకుచుందురు. యాగాశ్వము మరణించినచో యజమాని నశించును.
*గమనిక:-
*- బ్రహ్మరాక్షసుడు- బ్రహ్మణుడు అయి దుష్టకర్మలచే రాక్షసుడు అయిన వాడు. శబ్దరత్నారము, అకృత ప్రాయశ్చిత్తాః, అప్రతిగ్రాహగ్రాహ్యాః, అయాజ్యయాజ వాది, పాపైః రాక్షసత్వం ప్రాప్తాః, బ్రాహ్మణాః బ్రహ్రారాక్షసాః॥ గోవిందరాజీయ వ్యాఖ్య, యజ్ఞకార్యముల యందు మంత్రలోప క్రియాలోపములకు ప్రాయశ్చిత్వము లను చేసుకొనని వారు, గ్రహింపరానివి దానముగా గ్రహించువారు, అనర్హులచే యజ్ఞము చేయించువారు ఐన బ్రాహ్మణులు బ్రహ్మరాక్షసులు అగుదురు.
- ఉపకరణాలు:
తద్యథా విధిపూర్వం మే
క్రతురేష సమాప్యతే ।
తథా విధానం క్రియతాం
సమర్థాః కరణేష్విహ” ॥
టీకా:
తత్ = అందు వలన; యథా = ఎట్లు; విధిపూర్వమ్ = పద్ధతి ప్రకారము; మే = నా యొక్క; క్రతుః = యజ్ఞము; ఏష = ఈ; సమాప్యతే = సమాప్తము అగునో; తథా = అట్టి; విధానమ్ = విధముగ; క్రియతాం = చేయబడుగాక; సమర్థాః = సమర్థులచే; కరణేషు = కార్యముల యందు; ఇహ = ఇచట.
భావము:
"అందువలన నా యొక్క ఈ యజ్ఞము శాస్త్రవిధి పూర్వకముగా ఎట్లు పరిసమాప్త మగునో, అట్టి విధంగా ఇక్కడి కార్యములు సమర్థులచే నిర్వహింపబడు గాక"
*గమనిక:-
*- బ్రహ్మరాక్షసుడు- బ్రహ్మణుడు అయి దుష్టకర్మలచే రాక్షసుడు అయిన వాడు. శబ్దరత్నారము, అకృత ప్రాయశ్చిత్తాః, అప్రతిగ్రాహగ్రాహ్యాః, అయాజ్యయాజ వాది, పాపైః రాక్షసత్వం ప్రాప్తాః, బ్రాహ్మణాః బ్రహ్రారాక్షసాః॥ గోవిందరాజీయ వ్యాఖ్య, యజ్ఞకార్యముల యందు మంత్రలోప క్రియాలోపములకు ప్రాయశ్చిత్వము లను చేసుకొనని వారు, గ్రహింపరానివి దానముగా గ్రహించువారు, అనర్హులచే యజ్ఞము చేయించువారు ఐన బ్రాహ్మణులు బ్రహ్మరాక్షసులు అగుదురు.
- ఉపకరణాలు:
తథేతి చాబ్రువన్ సర్వే
మంత్రిణః ప్రత్యపూజయన్ ।
“పార్థివేంద్రస్య తద్వాక్యం
యథాజ్ఞప్తం నిశమ్య తే" ॥
టీకా:
తథేతి = అటులనే; చ = కూడా; అబ్రువన్ = పలికెను; సర్వే = అందరు; మంత్రిణః = మంత్రులు; ప్రత్యపూజయన్ = అభినందించిరి; పార్థివేంద్రస్య = ఆ రాజేంద్రుడు అయిన దశరథుని యొక్క; తత్ = ఆ; వాక్యమ్ = వాక్యమును; యథా = ఎటులైతే; ఆజ్ఞప్తమ్ = ఆజ్ఞాపింపబడినదో; నిశమ్యతే = వినుట చేత
భావము:
మంత్రులు అందరు అభినందించుచు, “అటులనే అగుగాక” అని మఱియు “రాజేంద్రులు ఎట్లు ఆజ్ఞాపించిరో అట్లే నిర్వహించెదము” అని పలికిరి.
- ఉపకరణాలు:
తథా ద్విజాస్తే ధర్మజ్ఞా
వర్దయంతో నృపోత్తమమ్ ।
అనుజ్ఞాతాస్తతః సర్వే
పునర్జగ్ము ర్యథాగతమ్ ॥
టీకా:
తథా = అటుపిమ్మట; ద్విజాః = బ్రాహ్మణులు; తే = వారు; ధర్మజ్ఞా = ధర్మము తెలిసిన; వర్థయంతః = వృద్ధిపొందించుచు; నృపోత్తమమ్ = ఆ రాజ శ్రేష్ఠుడైన దశరథుని; అనుజ్ఞాతాః = అనుజ్ఞ పొందినవారై; తతః = అప్పుడు; సర్వే = అందరును; పునః = తిరిగి; జగ్ముః = వెళ్లిరి; యథాగతమ్ = వచ్చినట్లుగా
భావము:
అటుపిమ్మట ఆ రాజశ్రేష్ఠుడైన దశరథుని ధర్మము తెలిసిన ఆ బ్రాహ్మణ పండితులు వృద్ధి పొందమని ఆశీర్వదించి అతని వద్ద సెలవు తీసుకుని వచ్చిన దారిలో తిరిగి వెడలిరి.
- ఉపకరణాలు:
విసర్జయిత్వా తాన్ విప్రాన్
సచివానిదమబ్రవీత్ ।
“ఋత్విగ్భి రుపదిష్టోఽ యం
యథావత్ క్రతురాప్యతామ్" ॥
టీకా:
విసర్జయిత్వా = పంపించి వేసి; తాన్ = ఆ; విప్రాన్ = విప్రులను; సచివాన్ = మంత్రులను గురించి; ఇదమ్ = ఈ రీతిగా; అబ్రవీత్ = పలికెను; ఋత్విగ్భిః = ఋత్విక్కులచే; ఉపదిష్టః = ఉపదేశించబడిన; అయం = ఈ; యథావత్ = యథావిధిగా; క్రతుః = యజ్ఞము; అప్యతామ్ = నిర్వహింపబడు గాక.
భావము:
ఆ బ్రాహ్మణ పండితులను పంపివేసిన పిమ్మట ఆ రాజు తన మంత్రులతో “ఋత్విక్కులు చెప్పిన రీతిలో యథావిధిగా ఈ యజ్ఞమును నిర్వహించవలెను” అని పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
ఇత్యుక్త్వా నృపశార్దూలః
సచివాన్ సముపస్థితాన్ ।
విసర్జయిత్వా స్వం వేశ్మ
ప్రవివేశ మహాద్యుతిః ॥
టీకా:
ఇతి = ఈ విధముగా; ఉక్త్వా = పలికి; నృపశార్థూల = ఆ రాజశ్రేష్ఠుడు; సచివాన్ = మంత్రులను ఉద్దేశించి; సముపస్థితాన్ = తన దగ్గర ఉన్నవారిని; విసర్జయిత్వా = వారిని పంపించి వేసి; స్వమ్ = తనదైన; వేశ్మ = మందిరమును; ప్రవివేశ = ప్రవేశించెను; మహాద్యుతిః = గొప్ప ప్రకాశము గల వాడైన
భావము:
గొప్పతేజస్సు కలిగిన ఆ రాజశ్రేష్ఠుడు తన వద్ద ఉన్న మంత్రులకు అట్లు చెప్పి; వారిని పంపించివేసి తన మందిరము లోనికి ప్రవేశించెను.
- ఉపకరణాలు:
తతస్స గత్వా తాః పత్నీః
నరేంద్రో హృదయప్రియాః ।
ఉవాచ "దీక్షాం విశత
యక్ష్యేఽ హం సుతకారణాత్" ॥
టీకా:
తతః = అటుపిమ్మట; సః = ఆయన; గత్వా = సమీపించి; తాః = ఆ; పత్నీః = భార్యలను; నరేంద్రః = రాజేంద్రుడు; హృదయప్రియాః = హృదయమునకు ప్రియులైన; ఉవాచ = పలికెను; దీక్షామ్ = దీక్షలోనికి; విశత = ప్రవేశించండి; యక్ష్యే = యాగము చేయగలవాడను; అహం = నేను; సుతకారణాత్ = సుతుల కొరకు
భావము:
అటుపిమ్మట ఆ రాజేంద్రుడు తన ప్రియపత్నులవద్దకు వెళ్ళి వారితో "సుతులకొరకు యజ్ఞమును చేయుచున్నాను. అందువలన మీరు కూడా దీక్ష స్వీకరింపుడు." అని పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
తాసాం తేనాతికాంతేన
వచనేన సువర్చసామ్ ।
ముఖపద్మాన్యశోభంత
పద్మానీవ హిమాత్యయే ॥
టీకా:
తాసామ్ = ఆ దశరథ పత్నుల; తేన = ఆ; అతి = మిక్కిలి; కాంతేన = మనోహరమగు; వచనేన = మాటలవలన; సు = మంచి; వర్చసామ్ = వర్చసు కలిగిన; ముఖ = ముఖములు అను; పద్మాని = పద్మములు; అశోభంత = మిక్కిలి శోభించినవి; పద్మాన్ = పద్మముల; ఇవ = వలె; హిమాత్యయే = పైన కురిసిన మంచు కరిగిన పిమ్మట
భావము:
మిక్కిలి మనోహరమైన ఆ మాటలు వినినంతనే దశరథ మహారాజు భార్యల తేజస్సుతో కూడిన ముఖ పద్మములు మంచు తొలగిన పిమ్మట తామర పూలవలె మరింతగా ప్రకాశించాయి.
- ఉపకరణాలు:
ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే
వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే
బాలకాండే
అష్టమః సర్గః
టీకా:
ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; అష్టమ [8] = ఎనిమిదవ; సర్గః = సర్గ.
భావము:
ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచితమూ ఐన తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, బాలకాండలోని [8] అష్టమ సర్గ సుసంపూర్ణము.