వాల్మీకి తెలుగు రామాయణం

1-1-అనుష్టుప్.

శునఃశేపం నరశ్రేష్ఠ!
 గృహీత్వా తు మహాయశాః ।
వ్యశ్రామ్యత్ పుష్కరే రాజా
 మధ్యాహ్నే రఘునందన! ॥

టీకా:

శునఃశేఫమ్ = శునశ్శేపుని; నరశ్రేష్ఠ = మానవులలో గొప్పవాడవైనవాడా !; గృహీత్వా = గ్రహించి; మహాయశాః = గొప్ప కీర్తిమంతుడు; వ్యశ్రామ్యత్ = విశ్రమించెను; పుష్కరే = పుష్కరము నందు; రాజా = ఆ రాజు; మధ్యాహ్నే = మధ్యాహ్నమునందు; రఘునందన = రఘువంశీయ రామా!

భావము:

రామా! ఆ రాజు అంబరీషుడు శునశ్శేపుని తీసుకువెళ్తూ, మధ్యాహ్న వేళయందు పుష్కర క్షేత్రమున విశ్రమించెను.

1-2-అనుష్టుప్.

తస్య విశ్రమమాణస్య
 శునఃశేపో మహాయశాః ।
పుష్కరక్షేత్రమాగమ్య
 విశ్వామిత్రం దదర్శ హ ॥

టీకా:

తస్య = అతడు; విశ్రమమాణస్య = విశ్రాంతి తీసుకొనుచుండగా; శునఃశేపః = శునశ్శేపుడు; మహాయశాః = గొప్ప కీర్తిమంతుడైన; పుష్కరక్షేత్రమ్ = పుష్కర పుణ్యక్షేత్రము గుఱించి; ఆగమ్య = చేరిన; విశ్వామిత్రమ్ = విశ్వామిత్రుని; దదర్శహ = చూసెను.

భావము:

ఆ రాజు అంబరీషుడు విశ్రమించుచుండగా, మహా యశస్వి యగు శునశ్శేపుడు పుష్కరక్షేత్రమునకు వచ్చిన విశ్వామిత్రుని చూచెను.

1-3-అనుష్టుప్.

తప్యంతమృషిభిః సార్ధమ్
 మాతులం పరమాతురః ।
విషణ్ణవదనో దీనః
 తృష్ణయా చ శ్రమేణ చ ॥

టీకా:

తప్యంతమ్ = తపోనిమగ్నులైన; ఋషిభిః = ఋషులతో పాటు; సార్ధమ్ = ఉపాధ్యాయును; మాతులమ్ = మేనమామను; పరమాతురః = చాల బాధపడుతున్న; విషణ్ణ వదనః = విచారముతో కూడిన ముఖము గలవాడై; దీనః = దీనుడై; తృష్ణయా = దాహము వలన; శ్రమేణ = శ్రమవలన

భావము:

మునులతో ఉపాధ్యాయులతో కూడి తపస్సులో నున్న తన మేనమామ విశ్వామిత్రుని, అలసి దాహార్తియై దీనుడై బాధపడుచు విచారవదనముతో నున్న శునశ్శేపుడు చూసెను.

1-4-అనుష్టుప్.

పపాతాంకే మునేరాశు
 వాక్యం చేదమువాచ హ ।
న మేఽ స్తి మాతా న పితా
 జ్ఞాతయో బాంధవాః కుతః ॥

టీకా:

పపాత = పడెను; అంకే = ఒడిలో; మునేః = ముని యొక్క; ఆశు = శీఘ్రముగా; వాక్యం చ = మాటను; ఇదమ్ = ఈ; ఉవాచ = పలికెను; న = లేడు; మే = నాకు; (న)అస్తి = లేదు; మాతా = తల్లి; పితా = తండ్రి; జ్ఞాతయః = జ్ఞాతులు; బాంధవాః = చుట్టములు; కుతః = ఎక్కడ.

భావము:

శునశ్శేపుడు ఆ విశ్వామిత్రుని ఒడిలో వాలి "ఓ మహర్షీ! నాకు తల్లియు తండ్రియు లేరు. ఇక జ్ఞాతులు, చుట్టములు ఎక్కడ ?"

1-63-ఆ.

త్రాతుమర్హసి మాం సౌమ్య ధర్మేణ మునిపుఙ్గవ!|
త్రాతా త్వం హి మునిశ్రేష్ఠ సర్వేషాం త్వం హి భావనః||

1-6-అనుష్టుప్.

రాజా చ కృతకార్యః స్యాత్
 అహం దీర్ఘాయురవ్యయః ।
స్వర్గలోకముపాశ్నీయామ్
 తపస్తప్త్వా హ్యనుత్తమమ్ ॥

టీకా:

రాజా = రాజు; కృతకార్యః = కార్యమును పూర్తి చేసినవాడు; స్యాత్ = అగుగాక; అహం = నేను; దీర్ఘాయుః = చాలా ఆయుర్దాయము కలవాడనై; అవ్యయః = నాశము లేనివాడనై; స్వర్గలోకమ్ = స్వర్గమును; ఉపాశ్నీయామ్ = అనుభవించెదను గాక; తపః = తపస్సు; తప్త్వా = చేసి; అనుత్తమమ్ = సాటిలేని గొప్పదైన.

భావము:

మా రాజు కార్యము పూర్తి అగునట్లును, నేను ఎక్కువ ఆయుర్దాయము కలిగి గొప్ప తపస్సు చేసి, స్వర్గలోకమును అనుభవించునట్లును చేయుము.

1-7-అనుష్టుప్.

త్వం మే నాథో హ్యనాథస్య
 భవ భవ్యేన చేతసా ।
పితేవ పుత్రం ధర్మాత్మం
 త్రాతుమర్హసి కిల్బిషాత్" ॥

టీకా:

త్వం = నీవు; మే = నాకు; నాథః = రక్షకుడవు; అనాథస్య = రక్షకుడులేని; భవ = అగుము; భవ్యేన = శుభకరమైన; చేతసా = మనసా; పితా = తండ్రి; ఇవ = వలె; పుత్రం = కుమారుని; ధర్మాత్మన్ = ధర్మాత్మా; త్రాతుమ్ = రక్షించుటకు; అర్హసి = తగుదువు; కిల్బిషాత్ = దోషమునుంచి

భావము:

ఓ ధర్మాత్మా! శుభప్రదమైన మనస్సుతోనీవు తండ్రి కుమారుని రక్షించునటుల అనాథనైన నన్ను ఈ కీడు నుంచి రక్షింపుము.

1-8-అనుష్టుప్.

తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా
 విశ్వామిత్రో మహాతపాః ।
సాంత్వయిత్వా బహువిధమ్
 పుత్రా నిదమువాచ హ ॥

టీకా:

తస్య = అతని యొక్క; తద్వచనం = ఆ మాటను; శ్రుత్వా = విని; విశ్వామిత్రః మహాతపః = మహాతపశ్శాలియైన విశ్వామిత్రుడు; సాంతయిత్వా = ఓదార్చి; బహువిధమ్ = అనేక విధములుగా; పుత్రాన్ = పుత్రులతో; ఇదమ్ = ఈ మాటను; ఉవాచ హ = పలికెను.

భావము:

శునశ్శేపుని మాటలను విన్న మహాతపశ్శాలియైన విశ్వామిత్రుడు అతనిని ఓదార్చి తన కుమారులతో ఇట్లు పలికెను.

1-9-అనుష్టుప్.

యత్కృతే పితరః పుత్రాన్
 జనయంతి శుభార్థినః ।
పరలోక హితార్థాయ
 తస్య కాలోఽ యమాగతః" ॥

టీకా:

యత్కృతే = దేని కొరకై; పితరః = తల్లితండ్రులు; పుత్రాన్ = పుత్రులను; జనయంతి = కనెదరో; శుభార్థినః = శుభమును కోరి; పరలోకః = పరలోకములో; హితాః = మంచి జరుగుట; అర్థాయ = కొరకు; తస్య = అందులకై; కాలః = కాలము; అయమ్ = ఈ; ఆగతః = ఆసన్నమైనది.

భావము:

శుభమును కోరు తల్లితండ్రులు ఏ పరలోకహితమును ఆశించి పుత్రులను కనెదరో, ఆపుత్రధర్మములను, సాధించు సమయము ఇప్పుడు ఆసన్నమైనది.

1-64-ఆ.

అయం మునిసుతో బాలో మత్తశ్శరణమిచ్ఛతి|
అస్య జీవితమాత్రేణ ప్రియం కురుత పుత్రకాః||

1-11-అనుష్టుప్.

సర్వే సుకృతకర్మాణః
 సర్వే ధర్మపరాయణాః ।
పశుభూతా నరేంద్రస్య
 తృప్తిమగ్నేః ప్రయచ్ఛత ॥

టీకా:

సర్వే = మీరందరును; సుకృతకర్మణాః = పుణ్యములు చేయువారు; సర్వే = మీరందరును; ధర్మపరాయణాః = ధర్మాత్ములు; పశుః = యజ్ఞపశువులు; భూతా = అయి; నరేంద్రస్య = రాజునకు; తృప్తిమ్ = తృప్తిని; అగ్నేః = అగ్నికి; ప్రయచ్ఛత = ఈయవలసినది.

భావము:

మీరందరు పుణ్యాత్ములు. ధర్మాత్ములు. మీరు రాజునకు యజ్ఞపశువులై అగ్నిదేవునికి తృప్తిని కలిగింపుడు.

1-12-అనుష్టుప్.

నాథవాంశ్చ శునఃశేపో
 యజ్ఞ శ్చావిఘ్నితో భవేత్ ।
దేవతాస్తర్పితాశ్చ స్యుః
 మమ చాపి కృతం వచః" ॥

టీకా:

నాథవాన్ = రక్షకుడు కలవాడు; శునఃశేఫః = శునశ్శేపుడు; యజ్ఞః చ = యజ్ఞము కూడ; అవిఘ్నతః = విఘ్నము లేకుండ; భవేత్ = అగును; దేవతాః = దేవతలు; తర్పితాః = తృప్తి పొందినవారు; స్యుః = అగుదురు; మమ = నా యొక్క; అపి = కూడ; కృతం = చేయబడినది అగును; వచః = మాట.

భావము:

మీరు ఆ విధముగా చేసిన యెడల, శునశ్శేపునకు రక్షణ చేకూర్చి నట్లగును. యజ్ఞము నిర్విఘ్నముగా కొనసాగును. దేవతలు తృప్తి పొందెదరు. నా మాట కూడ నిలుచును.

1-13-అనుష్టుప్.

మునేస్తు వచనం శ్రుత్వా
 మధుష్యందాదయః సుతాః ।
సాభిమానం నరశ్రేష్ఠ!
 సలీల మిదమబ్రువన్ ॥

టీకా:

మునేః = ముని యొక్క; వచనమ్ = మాటను; శ్రుత్వా = విని; మధుష్యంద = మధుష్యందుడు; ఆదయః = మొదలైన వారు; సుతాః = పుత్రులు; సాభిమానమ్ = అహంకారముగా; నరశ్రేష్ఠ = మానవోత్తమా; సలీలమ్ = అవహేళనగా; ఇదమ్ = ఈ మాటను; అబ్రువన్ = పలికిరి.

భావము:

మానవోత్తమా, రామా! ముని మాటలు వినిన మధుష్యందుడు మొదలగు పుత్రులు అహంకారముతో తమ తండ్రివిశ్వామిత్రునితో అవహేళనముగ ఇట్లు పలికిరి.

1-14-అనుష్టుప్.

“కథమాత్మసుతాన్ హిత్వా
 త్రాయసేఽ న్యసుతం విభో ।
అకార్యమివ పశ్యామః
 శ్వమాంస మివ భోజనే" ॥

టీకా:

కథమ్ = ఏ విధముగా; ఆత్మ = తన; సుతాన్ = పుత్రులను; హిత్వా = విడిచి; త్రాయసే = రక్షించుచున్నావు; అన్య = ఇతరుల; సుతమ్ = కుమారుని; విభో = ప్రభూ; అకార్యమ్ = చేయకూడని పని; ఇవ = వలె; పశ్యామః = చూచుచున్నాము; శ్వ = శ్వా,కుక్క యొక్క; మాంసమ్ = మాంసమును; ఇవ = వలె; భోజనే = భోజనములో.

భావము:

”తండ్రీ! ఇతరుల కుమారుని రక్షించుటకై స్వంత కుమారులను ఎట్లు త్యాగము చేసెదవు ?ఇది కుక్క మాంసము భుజించుట వలె చేయదగని పనిగా తలచెదము.”

1-15-అనుష్టుప్.

తేషాం తద్వచనం శ్రుత్వా
 పుత్రాణాం మునిపుంగవః ।
క్రోధ సంరక్తనయనో
 వ్యాహర్తు ముపచక్రమే ॥

టీకా:

తేషామ్ = ఆ; తద్వచనమ్ = ఆ మాటను; శ్రుత్వా = విని; పుత్రాణాం = కుమారుల యొక్క; మునిపుఙ్గవః = మునిశ్రేష్ఠుడు; క్రోధ = కోపము వలన; సంరక్త = ఎఱ్ఱబాఱిన; నయనః = కన్నులు గలవాడై; వ్యాహర్తుమ్ = మాటలాడుటకు; ఉపచక్రమే = ఉపక్రమించెను.

భావము:

తన పుత్రుల ఆ మాటలు విని విశ్వామిత్రుడు కోపముతో ఎఱ్ఱబారిన కన్నులు గలవాడై వారితో ఇట్లు పలికెను.

1-16-అనుష్టుప్.

“నిస్సాధ్వసమిదం ప్రోక్తమ్
 ధర్మాదపి విగర్హితమ్ ।
అతిక్రమ్య తు మద్వాక్యమ్
 దారుణం రోమహర్షణమ్ ॥

టీకా:

నిస్సాధ్వసం = భయము లేకుండ; ఇదం = ఈ మాట; ప్రోక్తం = పలుకబడినది; ధర్మాత్ = ధర్మముగా; అపి = కూడ; విగర్హితమ్ = నిందించతగినది; అతిక్రమ్య = అతిక్రమించినది; తు = కూడ; మత్ = నా; వాక్యం = ఆజ్ఞను; దారుణం = భయంకరమైనది; రోమహర్షణమ్ = గగుర్పాటు కలిగించునది.

భావము:

“మీరు నా మాటను అతిక్రమించి గగుర్పాటు కలిగించు దారుణమైన ధర్మవిరుద్ధమైన మాటను ఏ పాటియు సంకోచము లేక మాట్లాడినారు.

1-17-అనుష్టుప్.

శ్వమాంసభోజినః సర్వే
 వాసిష్ఠా ఇవ జాతిషు ।
పూర్ణం వర్షసహస్రం తు
 పృథివ్యామనువ త్స్యథ” ॥

టీకా:

శ్వమాంస = కుక్క మాంసమును; భోజినః = తినుచు; సర్వే = మీరందరును; వాసిష్ఠా = వసిష్ఠుని కుమారుల; ఇవ = వలె; జాతిషు = హీనకులములో; పూర్ణం = పూర్తిగా; వర్షః = సంవత్సరములు; సహస్రమ్ = వేయింటిపాటు; పృథివ్యామ్ = భూమిపై; అనువత్స్యథ = మెలగెదరుగాక.

భావము:

మీరందరును వసిష్ఠుని కుమారులవలె హీన జాతులలో జన్మించి, వేయి సంవత్సరముల పాటు కుక్క మాంసము తినుచు భూమిపై జీవింతురుగాక.”

1-18-అనుష్టుప్.

కృత్వా శాపసమాయుక్తాన్
 పుత్రాన్ మునివరస్తథా ।
శునఃశేప మువాచార్తమ్
 కృత్వా రక్షాం నిరామయమ్ ॥

టీకా:

కృత్వా = చేసి; శాపసమాయుక్తాన్ = శాపగ్రస్తులను చేసి; పుత్రాన్ = పుత్రులను; ముని = ఆ మునులలో; వరః = శ్రేష్ఠుడు; తథా = ఆ విధముగా; శునఃశేఫమ్ = శునశ్శేపుని గూర్చి; ఉవాచ = పలికెను; ఆర్తమ్ = దుఃఖముతో ఉన్న; కృత్వా = చేసి; రక్షాం = రక్షను; నిరామయమ్ = బాధ లేనట్లుగా.

భావము:

విశ్వామిత్రుడు తన కుమారులను ఇట్లు శాపగ్రస్తులను చేసెను. పిమ్మట, దుఃఖితుడైన శునశ్శేపునికి బాధలేకుండా మంత్రోపదేశాదులతో రక్ష చేసి అతనితో ఇట్లనెను.

1-19-అనుష్టుప్.

“పవిత్రపాశై రాసక్తో
 రక్తమా ల్యానులేపనః ।
వైష్ణవం యూపమాసాద్య
 వాగ్భిరగ్ని ముదాహర ॥

టీకా:

“పవిత్ర = పవిత్రమైన, దర్భలతో అల్లిన; పాశైః = త్రాళ్ళచే; ఆసక్తః = కట్టబడిన; రక్త = ఎఱ్ఱని; మాల్య = పూమాలలు; అనులేపనః = ఎఱ్ఱని గంధములతో ఉన్న; వైష్ణవం = విష్ణువు సంబంధమైన; యూపమ్ = యూపస్తంభమునకు; ఆసాద్య = పొంది; వాగ్భిః = మాటలతో, మంత్రోచ్ఛరణతో; అగ్నిమ్ = అగ్నిని; ఉదాహర = చెప్పుము, స్తుతింపుము.

భావము:

ఎఱ్ఱని పూలమాల, ఎఱ్ఱని గంధము అలంకరించిన వైష్ణవ యూపస్తంభమునకు పవిత్రమైన పాశములతో కట్టివేసెదరు. అప్పుడు నీవు ఈ మంత్రములతో అగ్నిదేవుని స్తుతింపుము.

1-20-అనుష్టుప్.

ఇమే తు గాథే ద్వే దివ్యే
 గాయేథా మునిపుత్రక ।
అమ్బరీషస్య యజ్ఞేఽ స్మిన్
 తతః సిద్ధిమవాప్స్యసి ॥

టీకా:

ఇమే = ఈ; గాథే = కథలను; ద్వే = రెండు; దివ్యే = దివ్యమైన; గాయేథా = గానము చేయుము; మునిపుత్రక = ముని కుమారా; అమ్బరీషస్య = అంబరీషుని; యజ్ఞే = యజ్ఞమునందు; అస్మిన్ = ఈ; తతః = తరువాత; సిద్ధిమ్ = సిద్ధిని; అవాప్స్యసి = పొందెదవు.

భావము:

మునికుమారా! శ్రేష్ఠమైన ఈ రెండు మంత్రములను అంబరీషుని యజ్ఞములో గానము చేసినచో నీవు కార్య సిద్ధిని పొందెదవు.

1-63-ఆ.

శునశ్శేఫో గృహీత్వా తే ద్వే గాథే సుసమాహితః|
త్వరయా రాజసింహం తమమ్బరీషమువాచ హ||

1-22-అనుష్టుప్.

“మహాసత్త్వ
 శీఘ్రం గచ్ఛావహే సదః ।
నిర్వర్తయస్వ రాజేంద్ర
 దీక్షాం చ సముపావిశ" ॥

టీకా:

రాజసింహ = రాజశ్రేష్ఠా; మహాసత్వ = గొప్పశక్తిమంతుడవైన; శీఘ్రం = వేగముగా; గచ్ఛావహే = వెళ్ళెదము; సదః = యజ్ఞవాటికకు; నిర్వర్తయస్వ = నిర్వహింపుము; రాజేంద్ర = మహారాజా; దీక్షామ్ = దీక్షను; సముపావిశ = కూర్చుండుము.

భావము:

“గొప్ప శక్తివంతుడవైన రాజశ్రేష్ఠా! అంబరీషా! యజ్ఞ వాటికకు శీఘ్రముగా వెళ్ళెదము. నీవు దీక్షగా ఉపవిష్ఠుడవై యజ్ఞమును నిర్వహింపుము.“

1-23-అనుష్టుప్.

తద్వాక్యమృషిపుత్రస్య
 శ్రుత్వా హర్షసముత్సుకః ।
జగామ నృపతిః శీఘ్రమ్
 యజ్ఞవాటమతంద్రితః ॥

టీకా:

తత్ = ఆ; వాక్యం = పలుకును; ఋషిః = ఋషి యొక్క; పుత్రస్య = కుమారుని; శ్రుత్వా = విని; హర్ష = సంతోషముతో; సముత్సకః = ఉత్సాహభరితుడై; జగామ = వెళ్ళెను; నృపతిః = రాజు; శీఘ్రం = వేగముగా; యజ్ఞవాటమ్ = యజ్ఞవాటిక గురించి; అతంద్రితః = జాగు చేయక.

భావము:

శునశ్శేపుని మాటను విన్న అంబరీషుడు సంతోషముతో ఉత్సాహభరితుడై ఆలసించక వేగముగ యజ్ఞవాటికకు వెడలెను.

1-24-అనుష్టుప్.

సదస్యానుమతే రాజా
 పవిత్రకృత లక్షణమ్ ।
పశుం రక్తామ్బరం కృత్వా
 యూపే తం సమబంధయత్ ॥

టీకా:

సదస్యః = యజ్ఞవిధి పరీక్షాధికారి, వావిళ్ళవారి నిఘంటు; అనుమతే = అనుమతితో; రాజా = రాజు; పవిత్ర = దర్భలతో పేనిన పవిత్రములతో; కృత = చేసిన; లక్షణమ్ = అలంకరించుట; పశుమ్ = పశువుగా; రక్తాః = ఎఱ్ఱని; అంబరం = వస్త్రములు ధరించినవానిగా; కృత్వా = చేసి; యూపే = యూపస్తంభమునకు; తం = అతనిని; సబంధయేత్ = బంధింపజేసను.

భావము:

అంబరీషుడు సదస్యుల అనుమతితో శునశ్శేపునికి పవిత్రములతో అలంకరించి, ఎఱ్ఱని వస్త్రములను ధరింపజేసి, యూపస్తంభమునకు కట్టించెను.

1-25-అనుష్టుప్.

స బద్ధో వాగ్భిరగ్ర్యాభిః
 అభితుష్టావ వై సురౌ ।
ఇంద్రమింద్రానుజం చైవ
 యథావ న్మునిపుత్రకః ॥

టీకా:

సః = ఆ; బద్ధః = బంధింపబడిన; వాగ్భిః = మంత్రోచ్ఛారణ లతో; అగ్ర్యాభిః = శ్రేష్ఠమైన; అభితుష్టావ = స్తుతించెను; వై; సురౌ = ఇద్దరు దేవతలను; ఇంద్రమ్ = ఇంద్రుని; ఇంద్రానుజం = ఉపేంద్రుని; చైవ = కూడ; యథావత్ = శాస్త్రవిధిగా; మునిపుత్రకః = మునికుమారుడు.

భావము:

యూపస్తంభమునకు బంధింపబడిన ఆ మునికుమారుడు ఇంద్రుని ఉపేంద్రుని శ్రేష్ఠమైన మంత్రోచ్ఛారణలతో యాథావిధిగా స్తుతించెను.

1-26-అనుష్టుప్.

తతః ప్రీతః సహస్రాక్షో
 రహస్యస్తుతితర్పితః ।
దీర్ఘమాయుస్తదా ప్రాదాత్
 శునఃశేపాయ రాఘవ ॥

టీకా:

తతః = తరువాత; ప్రీతః = సంతోషించి; సహస్రాక్షః = ఇంద్రుడు; రహస్య = మనస్సులోననే చేసిన; స్తుతిః = స్తుతులకు; తర్పితః = తృప్తి పొంది; దీర్ఘమాయుః = దీర్ఘాయువును; తదా = అప్పుడు; ప్రాదాత్ = ప్రసాదించెను; శునఃశేఫాయ = శునస్సేపునకు; రాఘవ = రామ.

భావము:

రామా! శునశ్శేపుడు మానసికముగా చేసిన స్తుతికి సంతోషించి దేవేంద్రుడు అతనికి దీర్ఘాయువును ప్రసాదించెను.

1-27-అనుష్టుప్.

స చ రాజా నరశ్రేష్ఠ!
 యజ్ఞస్య చ సమాప్తవాన్ ।
ఫలం బహుగుణం రామ!
 సహస్రాక్ష ప్రసాదజమ్ ॥

టీకా:

సః = ఆ; రాజా = రాజు; నరశ్రేష్ఠ = మానవులలో శ్రేష్ఠుడ; యజ్ఞస్య = యజ్ఞము యొక్క; సమాప్తవాన్ = పొందెను; ఫలమ్ = ఫలమును; బహుగుణం = అనేక రెట్లైన; రామ = రామా; సహస్రాక్ష = దేవేంద్రుని; ప్రసాదజమ్ = అనుగ్రహము వలన.

భావము:

మానవోత్తమా! రామా! అంబరీష మహారాజునకు దేవేంద్రుని అనుగ్రహము వలన అనేక రెట్లు యజ్ఞ ఫలము లభించెను.

1-28-అనుష్టుప్.

విశ్వామిత్రోఽ పి ధర్మాత్మా
 భూయస్తేపే మహాతపాః ।
పుష్కరేషు నరశ్రేష్ఠ!
 దశవర్షశతాని చ ॥

టీకా:

విశ్వామిత్రః = విశ్వామిత్రుడు; అపి = కూడ; ధర్మాత్మా = ధర్మాత్ముడును; భూయః = మరల; తేపే = తపస్సు చేసెను; మహాతపాః = గొప్ప తపస్సంపన్నుడు; పుష్కరేషు = పుష్కర క్షేత్రమునందు; నరశ్రేష్ఠ = మానవోత్తమా; దశవర్షశతాని చ = వేయి సంవత్సరములు.

భావము:

నరోత్తమా! రామా! మహా తపస్సంపన్నుడును ధర్మాత్ముడును అయిన విశ్వామిత్రుడు పుష్కరక్షేత్రమునందు మరల వేయి సంవత్సరములు తపము ఆచరించెను.

1-29-గద్యం.

ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే
 వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే
బాలకాండే
 ద్విషష్టితమః సర్గః

టీకా:

ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; ద్విషష్టితమః = అరవైరెండవ [62]; సర్గః = స్వర్గ.

భావము:

ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచిత తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, బాలకాండలోని అరవైరెండవ[62] సర్గ సంపూర్ణము