బాలకాండమ్ : ॥ఏకోనషష్టితమః సర్గః॥ [59 . త్రిశంకుని స్వర్గానికిపంపుయత్నము]
- ఉపకరణాలు:
ఉక్తవాక్యం తు రాజానమ్
కృపయా కుశికాత్మజః ।
అబ్రవీ న్మధురం వాక్యమ్
సాక్షా చ్చండాలరూపిణమ్ ॥
టీకా:
ఉక్త = పలుకబడిన; వాక్యం = మాటలు; రాజానమ్ = రాజును గూర్చి; తు; కృపయా = జాలిగా; కుశికాత్మజః = కౌశికుని కుమారుడైన విశ్వామిత్రుడు; అబ్రవీత్ = పలికెను; మధురమ్ = తీయని; వాక్యమ్ = వాక్యమును; సాక్షాత్ = కన్నుల కెదురుగా; చండాల = చండాలమైన; రూపిణమ్ = రూపము గల.
భావము:
తన ఎదురుగా చండాల రూపము దాల్చి జాలిగా ఉన్న ఆ రాజు త్రిశంకుని మాట విని, విశ్వామిత్రుడు తీయని పలుకులతో ఇట్లు పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
ఐక్ష్వాక స్వాగతం వత్స!
జానామి త్వాం సుధార్మికమ్ ।
శరణం తే భవిష్యామి
మా భైషీర్నృపపుంగవ! ॥
టీకా:
ఐక్ష్వాక = ఇక్ష్వాకు వంశమునందు జన్మించిన వాడ; స్వాగతమ్ = నీకు స్వాగతము; వత్స = నాయనా; జానామి = తెలుసుకొంటిని; త్వామ్ = నిన్ను; సు = మంచి; ధార్మికమ్ = ధార్మ పరాయణునిగా; శరణమ్ = రక్షకుడను; తే = నీకు; భవిష్యామి = అయ్యెదను; మా = వలదు; భైషీ = భయపడుట; నృప = రాజ; పుంగవ = రాజశ్రేష్ఠా.
భావము:
“నాయనా! ఇక్ష్వాకు వంశమున జన్మించిన త్రిశంఖు! నీకు స్వాగతము. నీవు ధార్మికుడవని నేనెరుగుదును. త్రిశంఖు రాజపుంగవా! నేను నీకు రక్షణ నొసగెదను. భయపడ వలదు.
- ఉపకరణాలు:
అహమామంత్రయే సర్వాన్
మహర్షీన్ పుణ్యకర్మణః ।
యజ్ఞసాహ్యకరాన్ రాజన్
తతో యక్ష్యసి నిర్వృతః ॥
టీకా:
అహమ్ = నేను; ఆమంత్రయే = ఆహ్వానించెదను; సర్వాన్ = అందరు; మహర్షీన్ = మహర్షులను; పుణ్యకర్మణః = పుణ్యాత్ములైన; యజ్ఞ = యజ్ఞములో; సాహ్య = సహాయము; కరాన్ = చేయ; రాజన్ = రాజా; తతః = ఆ; యక్ష్యసి = యజ్ఞము నిర్వహించగలవు; నిర్వృతః = సంతోషముగా.
భావము:
రాజా! నేను పుణ్యాత్ములైన మహర్షులనందరినీ యజ్ఞములో సహాయము చేయుటకు ఆహ్వానించెదను. నీవు సంతోషముగా యజ్ఞము పూర్తి చేయగలవు.
- ఉపకరణాలు:
గురుశాపకృతం రూపమ్
యదిదం త్వయి వర్తతే ।
అనేన సహ రూపేణ
సశరీరో గమిష్యసి ॥
టీకా:
గురు = గురువుయొక్క; శాప = శాపముచే; కృతమ్ = చేయబడిన; రూపమ్ = రూపము; యత్ = ఏ; ఇదమ్ = ఈ; త్వయి = నీ యందు; వర్తతే = ఉన్నదో; అనేన = ఈ; సహ = సహితముగ; రూపేణ = రూపముతో; సశరీరః = శరీరముతో; గమిష్యసి = వెళ్ళగలవు.
భావము:
గురుశాపవశమున నీకు ఏర్పడిన ఈ రూపము తోనే సశరీరుడవై స్వర్గమునకు వెళ్ళగలవు.
- ఉపకరణాలు:
హస్తప్రాప్తమహం మన్యే
స్వర్గం తవ నరాధిప ।
యస్త్వం కౌశికమాగమ్య
శరణ్యం శరణాగతః"" ॥
టీకా:
హస్త = చేతికిగ; ప్రాప్తమ్ = అందినదానిగ; అహమ్ = నేను; మన్యే = తలచెదను; స్వర్గమ్ = స్వర్గమును; తవ = నీకు; నరాధిప = రాజా; యః = ఏ; త్వమ్ = నీవు; కౌశికమ్ = విశ్వామిత్రుని; ఆగమ్య = చేరి; శరణ్యమ్ = శరణు పొందదగిన; శరణాగతః = శరణు వేడితివో.
భావము:
రాజా! శరణాగత రక్షకుడైన విశ్వామిత్రుని శరణువేడితివి. ఇక నీకు స్వర్గము అందేసినట్లే నా భావన.
- ఉపకరణాలు:
ఏవముక్త్వా మహాతేజాః
పుత్రాన్ పరమధార్మికాన్ ।
వ్యాదిదేశ మహాప్రాజ్ఞాన్
యజ్ఞసంభారకారణాత్ ॥
టీకా:
ఏవమ్ = ఇట్లు; ఉక్త్వా = పలికి; మహాతేజాః = గొప్ప తేజోవంతుడైన విశ్వామిత్రుడు; పుత్రాన్ = పుత్రులను; పరమ = మిక్కిలి; ధార్మికాన్ = ధర్మనిరతులను; వ్యాదిదేశ = ఆజ్ఞాపించెను; మహా = అత్యంత; ప్రాజ్ఞాన్ = ప్రజ్ఞావంతులును; యజ్ఞ = యజ్ఞమునకు వలసిన; సంభారః = సంబారములను; కారణాత్ = సమకూర్చుటకై.
భావము:
మహాతేజస్వి ఐన విశ్వామిత్రుడు ఇట్లు పలికి, యజ్ఞ సంబారములను సమకూర్చుడని మిక్కిలి ధర్మనిరతులు, ఎంతోప్రజ్ఞావంతులునైన తన కుమారులను ఆజ్ఞాపించెను.
- ఉపకరణాలు:
సర్వాన్ శిష్యాన్ సమాహూయ
వాక్యమే తదువాచ హ ।
సర్వా నృషిగణాన్ వత్సాః!
ఆనయధ్వం మమాజ్ఞయా ।
సశిష్య సుహృదశ్చైవ
సర్త్విజః సబహుశ్రుతాన్"" ॥
టీకా:
సర్వాన్ = అందరు; శిష్యాన్ = శిష్యులను; సమాహూయ = పిలిచి; వాక్యమ్ = ఆజ్ఞను; ఏతత్ = ఆ; ఉవాచ హ = పలికెను; సర్వాన్ = అందరు; ఋషి = ఋషుల; గణాన్ = సమూహలను; వత్సాః = శిష్యులారా; ఆనయధ్వమ్ = తీసుకొని రండు; మమ = నా; ఆజ్ఞయా = ఆజ్ఞగా; స = తోడను; శిష్య = శిష్యుల; సుహృదః = మిత్రులతోను; చ ఏవ; స = తోడను; ఋత్విజః = ఋత్విక్కుల; స = తోడను; బహుశ్రుతాన్ = విద్యావంతులతోను.
భావము:
ప్రతిపదార్థము :- సర్వాన్ = అందరు; శిష్యాన్ = శిష్యులను; సమాహూయ = పిలిచి; వాక్యమ్ = ఆజ్ఞను; ఏతత్ = ఆ; ఉవాచ హ = పలికెను; సర్వాన్ = అందరు; ఋషి = ఋషుల; గణాన్ = సమూహలను; వత్సాః = శిష్యులారా; ఆనయధ్వమ్ = తీసుకొని రండు; మమ = నా; ఆజ్ఞయా = ఆజ్ఞగా; స = తోడను; శిష్య = శిష్యుల; సుహృదః = మిత్రులతోను; చ ఏవ; స = తోడను; ఋత్విజః = ఋత్విక్కుల; స = తోడను; బహుశ్రుతాన్ = విద్యావంతులతోను.
- ఉపకరణాలు:
యదన్యో వచనం బ్రూయాన్
మద్వాక్య బలచోదితః ।
తత్సర్వ మఖిలేనోక్తమ్
మమాఖ్యేయ మనాదృతమ్"" ॥
టీకా:
యత్ = ఏ; అన్యః = వ్యతిరేకముగ; వచనం = మాటను; బ్రూయాన్ = పలుకునో; మత్ = నా; వాక్యబల = సందేశముచే; చోదితః = ప్రేరేపింపబడిన వాడై; తత్ సర్వమ్ = అది అంతయు; అఖిలేన = అందరిచేతను; ఉక్తమ్ = పలుకబడిన; మమ = నాకు; ఆఖ్యేయమ్ = చెప్పవలెను; అనాదృతమ్ = అగౌరవ పూర్వకమైన.
భావము:
నా సందేశము విని, ఇతరులు ఎవరెవరు ఏమేమి వ్యతిరేకముగను, అగౌరవముగను పలికెదరో వారి పలుకులు అన్నియు నాకు తెలియ చేయవలెను.”
- ఉపకరణాలు:
తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా
దిశో జగ్ముస్తదాజ్ఞయా ।
ఆజగ్మురథ దేశేభ్యః
సర్వేభ్యో బ్రహ్మవాదినః ॥
టీకా:
తస్య = అతని యొక్క; తత్ = ఆ; వచనమ్ = మాటను; శ్రుత్వా = విని; దిశః = దిక్కులను గూర్చి; జగ్ముః = వెళ్ళిరి; తత్ = అతని; ఆజ్ఞయా = ఆజ్ఞచే; ఆజగ్ముః = వచ్చిరి; అథ = తరువాత; దేశేభ్యః = దేశములనుండి; సర్వేభ్యః = సమస్తమైన; బ్రహ్మవాదినః = వేదవిద్యాధికులైన ఋషులు.
భావము:
విశ్వామిత్రుని ఆజ్ఞానుసారము, శిష్యులు నాలుగు దిక్కులకు వెళ్ళి ఆహ్వానించిరి. సకల దేశములనుండి వేదవిదులైన ఋషులు అందరును వచ్చిరి.
- ఉపకరణాలు:
తే చ శిష్యాః సమాగమ్య
మునిం జ్వలితతేజసమ్ ।
ఊచుశ్చ వచనం సర్వే
సర్వేషాం బ్రహ్మవాదినామ్ ॥
టీకా:
తే = ఆ; చ = కూడా; శిష్యాః = శిష్యులు; సమాగమ్య = తిరిగి వచ్చి; మునిమ్ = ముని గూర్చి; జ్వలిత = ప్రకాశించుచున్న; తేజసమ్ = తేజస్సు కలవాడు; ఊచుః = చెప్పిరి; చ; వచనమ్ = మాటను; సర్వే = అందరును; సర్వేషామ్ = సమస్తమైన; బ్రహ్మవాదినామ్ = వేదవిదులు.
భావము:
శిష్యులు అందరు తిరిగి వచ్చి, వేదవిదులైన సకల ఋషులు పలికిన మాటలను తేజస్సుతో వెలుగుచున్న విశ్వామిత్రునికి చెప్పిరి.
- ఉపకరణాలు:
శ్రుత్వా తే వచనం సర్వే
సమాయాంతి ద్విజాతయః ।
సర్వదేశేషు చాగచ్ఛన్
వర్జయిత్వా మహోదయమ్ ॥
టీకా:
శ్రుత్వా = విని; తే = మీ యొక్క; వచనమ్ = మాటను; సర్వే = అందరును; సమాయాంతి = వచ్చుచున్నారు; ద్విజాతయః = బ్రాహ్మణులు; సర్వదేశేషు = సమస్త దేశములందు ఉన్న; ఆగచ్ఛన్ = వచ్చిరి; వర్జయిత్వా = మినహాయించి; మహోదయమ్ = మహోదయుడు అను వసిష్ఠుని పుత్రుడు.
భావము:
“మీ సందేశము విని, మహోదయుడు అను వసిష్ఠుని పుత్రుడు తక్క, సకల దేశములలో ఉన్న బ్రాహ్మణోత్తములు వచ్చి యున్నారు.
- ఉపకరణాలు:
వాసిష్ఠం తచ్ఛతం సర్వమ్
క్రోధపర్యాకు లాక్షరమ్ ।
యదాహ వచనం సర్వమ్
శృణు త్వం మునిపుంగవ ॥
టీకా:
వాసిష్ఠమ్ = వసిష్టుని యొక్క కుమారులు; తత్ = ఆ; శతమ్ = నూరుగురు; సర్వమ్ = అందరును; క్రోధపర్య = కోపముచే; ఆకులః = కలత చెందిన; అక్షరమ్ = మాటలను; యత్ = ఏ; ఆహ = పలికెనో; వచనమ్ = మాటను; సర్వమ్ = అంతటినీ; శృణు = వినుము; త్వమ్ = నీవు; మునిపుంగవ = మునిశ్రేష్ఠా.
భావము:
మునిశ్రేష్ఠా! వసిష్ఠుని నూరుగురు కుమారులు కోపముతో ఏమి పలికిరో ఆ పలుకులు వినుము.
- ఉపకరణాలు:
క్షత్రియో యాజకో యస్య
చండాలస్య విశేషతః ।
కథం సదసి భోక్తారో
హవిస్తస్య సురర్షయః ॥
టీకా:
క్షత్రియః = క్షత్రియుడు; యాజకః = యజ్ఞము చేయించువాడు; యస్య = ఎవరికి; చండాలస్య = చండాలుడైన; విశేషతః = విశేషించి; కథమ్ = ఎట్లు; సదసి = యజ్ఞసదస్సు నందు; భోక్తారః = భుజించ గలరు; హవిః = హవిస్సును; తస్య = వాని యొక్క; సురః = సురులును; ఋషయః = ఋషులును.
భావము:
యాజకడు క్షత్రియుడు అందునా చండాలుడు. ఇక హవిస్సును దేవతలు ఋషులు ఏ విధముగా స్వీకరించెదరు?
- ఉపకరణాలు:
బ్రాహ్మణా వా మహాత్మానో
భుక్త్వా చండాలభోజనమ్ ।
కథం స్వర్గం గమిష్యంతి
విశ్వామిత్రేణ పాలితాః"" ॥
టీకా:
బ్రాహ్మణా = బ్రాహ్మణులు; వా = ఐనను; మహాత్మానః = మహాత్ములు; భుక్త్వా = భుజించి; చండాల భోజనమ్ = చండాలుడు పెట్టిన భోజనమును; కథమ్ = ఎట్లు; స్వర్గమ్ = స్వర్గమును గూర్చి; గమిష్యంతి = వెళ్ళగలరు; విశ్వామిత్రేణ = విశ్వామిత్రునిచే; పాలితాః = పాలింపబడిన.
భావము:
విశ్వామిత్రుని ఆజ్ఞానుసారము చండాలుడు పెట్టిన భోజనము స్వీకరించిన మహాత్ములైన బ్రాహ్మణు లైనను, స్వర్గమునకు ఎట్లు వెళ్ళగలరు?
- ఉపకరణాలు:
ఏతద్వచననైష్ఠుర్యమ్
ఊచుః సంరక్తలోచనాః ।
వాసిష్ఠా మునిశార్దూల
సర్వే తే సమహోదయాః ॥
టీకా:
ఏ తత్ = ఆ; వచన నైష్ఠుర్యమ్ = పరుష వాక్యములను; ఊచుః = పలికిరి; సంరక్తలోచనాః = ఎఱ్ఱబడిన నేత్రములు కలవారై; వాసిష్ఠాః = వసిష్ఠ కుమారులు; మునిశార్దూల = మునిశ్రేష్ఠా; సర్వే = సమస్తమైన; తే = వారు; స = కూడి ఉన్న; మహోదయాః = మహోదయునితో.
భావము:
ఓ! మునిశ్రేష్ఠా! మహోదయుడు సహితంగా వసిష్ఠుని కుమారులు అందరును క్రోధముచే ఎఱుపెక్కిన నేత్రములు కలవారై ఈ పరుషపు మాటలు పలికిరి.
- ఉపకరణాలు:
తేషాం తద్వచనం శ్రుత్వా
సర్వేషాం మునిపుంగవః ।
క్రోధసంరక్తనయనః
సరోష మిదమబ్రవీత్ ॥
టీకా:
తేషామ్ = అందరి; తత్ = ఆ; వచనమ్ = మాటలను; శ్రుత్వా = విని; సర్వేషామ్ = అందరి యొక్క; మునిపుంగవః = మునిశ్రేష్ఠుడు; క్రోధ = క్రోధముచే; సంరక్త = ఎఱ్ఱబడిన; నయనః = నేత్రములు కలవాడై; సరోషమ్ = క్రోధముతో; ఇదమ్ = ఈ మాటను; అబ్రవీత్ = పలికెను.
భావము:
మునిపుంగవుడు విశ్వామిత్రుడు వారి మాటలు విని; క్రోధముతో ఎఱ్ఱబడిన కన్నులు కలవాడై ఈ విధముగా పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
యే దూషయన్త్యదుష్టం మామ్
తప ఉగ్రం సమాస్థితమ్ ।
భస్మీభూతా దురాత్మానో
భవిష్యంతి న సంశయః ॥
టీకా:
యే = ఎవరు; దూషయంతి = దూషించుచున్నారో; అదుష్టమ్ = దుష్టుడు కాని వానిని; మామ్ = నన్ను; తపః = తపస్సు; ఉగ్రమ్ = ఉగ్రమైన; సమాస్థితమ్ = ఆచరించుచున్న; భస్మీభూతా = భస్మమైనవారుగా; దురాత్మానః = దురాత్ములు; భవిష్యంతి = అయ్యెదరు; న = లేదు; సంశయః = సంశయము.
భావము:
ఎటువంటి దోషములు లేనివాడను, దీక్షగా ఉగ్రతపస్సు చేయుచున్నవాడను నగు నన్ను దూషించు ఆ దురాత్ములు నిస్సంశయముగా భస్మమైపోయెదరు.
- ఉపకరణాలు:
అద్య తే కాలపాశేన
నీతా వైవస్వతక్షయమ్ ।
సప్తజాతిశతాన్యేవ
మృతపాః సంతు సర్వశః ॥
టీకా:
ఆద్యః = ఇప్పుడు; తే = వారు; కాలపాశేన = యమపాశముచే; నీతా = కొనిపోబడినవారై; వైవస్వతక్షయమ్ = యమలోకము గూర్చి; సప్త = ఏడు; జాతి = జన్మములు; శతాన్యేవ = వందేసి పాటు; మృతపాః = శవభక్షకులుగా; సంతు = అగుదురు గాక; సర్వశః = అన్ని విధముల.
భావము:
ఇప్పుడు వారందరును యమపాశబద్ధులై యమలోకములో ఏడువందల జన్మముల పాటు శవభక్షకులై ఉండెదరు గాక.
- ఉపకరణాలు:
శ్వమాంస నియతాహారా
ముష్టికా నామ నిర్ఘృణాః ।
వికృతాశ్చ విరూపాశ్చ
లోకాననుచర న్త్విమాన్ ॥
టీకా:
శ్వమాంస = కుక్క మాంసము; నియతాహారాః = నిత్యము ముఖ్యాహారంగా భక్షించుచు; ముష్టికా = ముష్టికు అను; నామ = పేరు గల; నిర్ఘృణాః = జాలి, సిగ్గు లేని జాతివారై; వికృతాః = వికారము గలవారై; చ; విరూపాః = చెడు రూపము గలవారై; చ; లోకాన్ = లోకములో; అనుచరంతు = సంచరించెదరు; ఇమాన్ = ఈ.
భావము:
వసిష్ఠకుమారులందరు కుక్క మాంసము తిను, నిర్దయులు, సిగ్గుమాలినవారును ఐన ముష్టిక జాతివారై, వికారము పొంది వికృతరూపులై తిరుగాడుచుండెదరు గాక.
- ఉపకరణాలు:
మహోదయశ్చ దుర్బుద్ధిః
మామదూష్యం హ్యదూషయత్ ।
దూషితః సర్వలోకేషు
నిషాదత్వం గమిష్యతి ॥
టీకా:
మహోదయః = ఆ మహానుబావుడు; చ; దుర్బుద్ధిః = దుర్భుద్ధి కల; మామ్ = నన్ను; అదూష్యమ్ = దూషింపకూడని; హి; అదూషయత్ = దూషించినాడు; దూషితః = దూషింపబడినవాడై; సర్వ = అన్ని; లోకేషు = లోకములందును; నిషాదత్వమ్ = కిరాతకత్వమును; గమిష్యతి = పొందగలడు.
భావము:
దూషింపరాని నన్ను దూషించిన మహోదయుడు, అందరిచే దూషింపబడు కిరాతకత్వము పొందుగాక.
- ఉపకరణాలు:
ప్రాణాతిపాత నిరతో
నిరనుక్రోశతాం గతః ।
దీర్ఘకాలం మమ క్రోధాత్
దుర్గతిం వర్తయిష్యతి"" ॥
టీకా:
ప్రాణాతిపాత = ప్రాణములు తీయుటలో; నిరతః = ఆసక్తి గలవాడై; నిరనుక్రోశతామ్ = నిర్దయను; గతః = పొందినవాడై; దీర్ఘకాలమ్ = చాలా కాలము; మమ = నా యొక్క; క్రోధాత్ = కోపము వలన; దుర్గతిమ్ = నరకమున; వర్తయిష్యతి = ఉండుగాక.
భావము:
నా క్రోధము కారణముగా, ఆ మహోదయుడు నిర్దయుడు, హంతకుడు అగుగాక. చాలా కాలము నరకమున పడి ఉండుగాక.”
- ఉపకరణాలు:
ఏతావదుక్త్వా వచనమ్
విశ్వామిత్రో మహాతపాః ।
విరరామ మహాతేజా
ఋషిమధ్యే మహామునిః ॥
టీకా:
ఏతావత్ = అంతమాత్రము; ఉక్త్వా = పలికి; వచనమ్ = మాటను; విశ్వామిత్రః = విశ్వామిత్రుడు; మహాతపాః = గొప్ప తపస్వి; విరరామ = విరమించెను; మహాతేజాః = గొప్ప తేజోవంతుడు; ఋషి = ఋషుల; మధ్యే = నడుమ; మహామునిః = మహాముని.
భావము:
మహాతపస్సంపన్నుడు గొప్పతేజస్సు గలవాడును అగు విశ్వామిత్ర మహాముని ఋషులమధ్య ఇట్లు పలికి విరమించెను.
- ఉపకరణాలు:
ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే బాలకాండే ఏకోనషష్టితమః సర్గః
టీకా:
ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; ఏకోనషష్టితమః [59] = ఏభై తొమ్మిదవ; సర్గః = సర్గ.
భావము:
ఋషిసంప్రదాయమూ మొట్టమొదటికావ్యమూ ఐన వాల్మీకి విరచితమూ తెలుగు వారి రామాయణ మహా ఇతిహాసాంతర్గత, బాలకాండలోని ఏభైతొమ్మిదవ [59] సర్గ సంపూర్ణము