బాలకాండమ్ : ॥అష్టపంచాశః సర్గః॥ [58 - త్రిశంకుని చండాలత్వ శాపం]
- ఉపకరణాలు:
తతస్త్రిశంకో ర్వచనం
శ్రుత్వా క్రోధసమన్వితమ్ ।
ఋషిపుత్రశతం రామ!
రాజాన మిదమబ్రవీత్ ॥
టీకా:
తతః = పిమ్మట; త్రిశంకోః = త్రిశంకుని; వచనమ్ = వచనమును; శ్రుత్వా = విని; క్రోధః = కోపము; సమన్వితమ్ = పూనిన వారై; ఋషి = వసుష్ఠ ఋషి; పుత్ర = పుత్రులు; శతమ్ = వందమంది; రామ = రామా; రాజానమ్ = త్రిశంకు రాజును గూర్చి; ఇదమ్ = ఇట్లు; అబ్రవీత్ = పలికెను
భావము:
వసిష్ఠుని నూరుగురు కొడుకులు రాజు త్రిశంకుని వచనములు విని కోపముతో ఇట్లు పలికిరి.
- ఉపకరణాలు:
ప్రత్యాఖ్యాతోఽ సి దుర్బుద్ధే
గురుణా సత్యవాదినా ।
తం కథం సమతిక్రమ్య
శాఖాంతర ముపేయివాన్ ॥
టీకా:
ప్రత్యాఖ్యాతః = నిరాకరింపబడినవాడవు; అసి = అయి; దుర్బుద్ధే = చెడ్డబుద్ధి కలవాడా; గురుణా = గురువు చేత; సత్యవాదినా = సత్యమును పలికెడు; తం = ఆతని; కథమ్ = ఎట్లు; సమతిక్రమ్య = అతిక్రమించి; శాఖాంతరమ్ = వేఱొక శాఖను; ఉపేయివాన్ = పొందెదవు ?
భావము:
ఓ దుష్టశీలుడా! సత్యవాక్కులను నుడువు గురువుని అతిక్రమించి వేఱొకరిని ఎట్లు ఆశ్రయించెదవు ?
- ఉపకరణాలు:
ఇక్ష్వాకూణాం హి సర్వేషామ్
పురోధాః పరమో గురుః ।
న చాతిక్రమితుం శక్యమ్
వచనం సత్యవాదినః ॥
టీకా:
ఇక్ష్వాకుణామ్ హి = ఇక్ష్వాకు వంశపు రాజులు; హి; సర్వేషామ్ = అందఱికీ; పురోధాః = పురోహితుడు; పరమః = గొప్ప; గురుః = గురువు; న = కాదు; చ = కూడా; అతిక్రమితుమ్ = అతిక్రమించుటకు; శక్యమ్ = సాధ్యము; వచనమ్ = వచనమును; సత్యవాదినః = సత్యమును పలికెడువాని.
భావము:
ఇక్ష్వాకు వంశీయరాజులు అందఱికీ పురోహితుడు పరమ గురువు.సత్యవాదియైన గురువు పలుకు అతిక్రమించుట సాధ్యము కాదు.
- ఉపకరణాలు:
అశక్యమితి చోవాచ
వసిష్ఠో భగవానృషిః ।
తం వయం వై సమాహర్తుమ్
క్రతుం శక్తాః కథం తవ ॥
టీకా:
అశక్యమ్ = అసాధ్యము; ఇతి = అని; చః = గురువు; ఉవాచ = చెప్పెను; వసిష్ఠః = వసిష్ఠుడు; భగవాన్ = పూజ్యనీయుడైన; ఋషిః = మహర్షి; తమ్ = అట్టి దానిని; వయమ్ వై = మేమైనా; సమాహర్తుమ్ = నిర్వహించుటకు; క్రతుమ్ = యజ్ఞమును; శక్తాః = సమర్థులము; కథమ్ = ఎట్లు; తవ = నీయొక్క.
భావము:
ఆ యజ్ఞము చేయుట అసాధ్యము అని గురువు, భగవంతుడు, వసిష్ఠమహర్షి చెప్పెను. అట్టి నీ యజ్ఞమును నిర్వహించుట మా కెట్లు సాధ్యమగును?
- ఉపకరణాలు:
బాలిశస్త్వం నరశ్రేష్ఠ
గమ్యతాం స్వపురం పునః ।
యాజనే భగవాన్ శక్తః
త్రైలోక్యస్యాపి పార్థివ! ।
అవమానం చ తత్కర్తుమ్।
తస్య శక్ష్యామహే కథమ్ ॥
టీకా:
బాలిశః = మూర్ఖుడవు; త్వమ్ = నీవు; నరశ్రేష్ఠ = రాజా; గమ్యతామ్=వెళ్ళెదవు గాక; స్వపురమ్ = నీ పురము గూర్చి; పునః = మరల; యాజనే అపి=యజ్ఞము చేయించుటకు; అపి=కూడ; భగవాన్ = పూజ్యనీయుడు; శక్తః = శక్తివంతుడు; త్రైలోక్యమ్ = ముల్లోకములలో; పార్థివ = రాజా; అవమానమ్ = అవమానమును; చ; తత్ = అందువలన; కర్తుమ్ = చేయుటకు; తస్య = ఆతని యొక్క; శక్ష్యామహే = సమర్థులము కాగలము; కథమ్ = ఎట్లు.
భావము:
ఓ నరులలో శ్రేష్ఠుడా! నీవు మూఢుడవు. నీ పురమునకు తిరిగి పొమ్ము. భగవంతుడు వసిష్ఠుడు ముల్లోకములలో ఎవరిచేతనైనా యజ్ఞము చేయించుటకు సమర్థుడు. ఓ రాజా! అతడు కాదని పలికిన పిదప యాగమును చేయించి మేము వారిని అవమానింపగలమా ?
- ఉపకరణాలు:
తేషాం తద్వచనం శ్రుత్వా
క్రోధప ర్యాకులాక్షరమ్ ।
స రాజా పునరేవైతాన్
ఇదం వచనమబ్రవీత్ ॥
టీకా:
తేషామ్ = వారి యొక్క; తత్ =; వచనము = వచనమును; శ్రుత్వా = విని; క్రోధ = కోపముతో; పర్యాకుల = ఆవేశపూరితమైన; అక్షరమ్ = పలుకులు గల; సః = ఆ; రాజా = రాజు; పునః ఏవ = మాఱుగా; ఏతాన్ = వీనిని; ఇదం = ఈ; వచనమ్ = వచనమును; అబ్రవీత్ = పలికెను.
భావము:
త్రిశంక మహారాజు వారి వచనములు విని కోపముచే ఆవేశపూరిత పలుకులతో ఇలా మాఱు పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
“ప్రత్యాఖ్యాతోఽ స్మి గురుణా
గురుపుత్రైస్తథైవ చ ।
అన్యాం గతిం గమిష్యామి
స్వస్తి వోఽ స్తు తపోధనాః" ॥
టీకా:
ప్రత్యాఖ్యాతః = నిరాకరించబడి; అస్మి = ఉంటిని; గురుణా = గురువు చేతను; గురుపుత్రైః = గురుపుత్రుల చేతను; చ = కూడా; తథా ఏవ = తగిన విధముగా; ఏవ = మాత్రమే; చ; అన్యామ్ = వేఱొక; గతిమ్ = మార్గములో; గమిష్యామి = వెళ్ళెదను; స్వస్తి అస్తు = క్షేమము అగుగాక; తపోధనాః = తపమే ధనముగా గల ఋషులారా
భావము:
"ఓమునులారా! నేను నా గురువు చేతను, గురుపుత్రుల చేతను కూడా నిరాకరించబడితిని. తగినట్టి వేఱొక మార్గమున వెళ్ళెదను. మీకు శుభమగు గాక!"
- ఉపకరణాలు:
ఋషిపుత్రాస్తు తచ్ఛ్రుత్వా
వాక్యం ఘోరాభిసంహితమ్ ।
శేపుః పరమసంక్రుద్ధాః
చండాలత్వం గమిష్యసి ॥
టీకా:
ఋషిః = ఋషి; పుత్రాస్తు = ఋషిపుత్రులు; తత్ = ఆ; శ్రుత్వా = విని; వాక్యమ్ = పలుకలతో; ఘోరాభిసంహితమ్ = తీవ్రమైన అభిప్రాయముతో కూడినట్టి; శేపుః = శపించిరి; పరమ = మిక్కిలి; సంక్రుద్ధాః = కోపించినవారై; చండాలత్వమ్ = చండాలునిగనుండుట; గమిష్యసి = పొందగలవు.
భావము:
ఋషి వసిష్ఠుని కుమారులు ఘోరభావముతో కూడుకున్న అతని పలుకులు విని మిగుల కోపించి “చండాలత్వమును పొందెదవు గాక!” అని ఆతనిని శపించిరి.
- ఉపకరణాలు:
ఏవముక్త్వా మహాత్మానో
వివిశుస్తే స్వమాశ్రమమ్ ।
అథ రాత్ర్యాం వ్యతీతాయామ్
రాజా చండాలతాం గతః ॥
టీకా:
ఉక్త్వా = ఇట్లు; ఉక్త్వా = పలికి; మహాత్మనః = మహానుభావులు; వివిశుః = ప్రవేశించిరి; తే = వారు; స్వమ్ = తమ; ఆశ్రమమ్ = ఆశ్రమమును; అథ = అటు పిమ్మట; రాత్ర్యామ్ = రాత్రి; వ్యతీతాయామ్ = కడచుచుండ; రాజా = రాజు; చండాలత్వమ్ = చండాలత్వమును; గతః = పొందెను.
భావము:
మహాత్ములైన ఋషి తనయులు ఇట్లు పలికి వారి ఆశ్రమములోనికి వెళ్ళిరి.రాత్రి గడచిన పిమ్మట రాజు చండాలుడయ్యెను.
- ఉపకరణాలు:
నీలవస్త్రధరో నీలః
పరుషో ధ్వస్తమూర్ధజః ।
చిత్య మాల్యానులేపశ్చ
ఆయసాభరణోఽ భవత్ ॥
టీకా:
నీల = నల్లని; వస్త్ర = వస్త్రములను; ధరః = ధరించినవాడు; నీలః = నల్లనివాడు; పరుషః = కర్కశుడు; ధ్వస్తమూర్ధజః = తలవెండ్రుకులు పోయినవాడు, బట్టతలవాడు; చిత్యః = శ్మశానములోని; మాల్యః = మాలలు ధరించువాడు; అనులేపః = బూడిదను పూసుకొనినవాడు; చ = కూడా; ఆయస = ఇనుప; ఆభరణః = అలంకారములు ధరించినవాడు; అభవత్ = అయ్యెను.
భావము:
త్రిశంకుడు నల్లని వస్త్రములు ధరించినవాడు, నల్లనివాడు, మోటువాడు, బట్టతలవాడు, శ్మశానములోని దండలు బూడిద ధరించువాడు, ఇనుప ఆభరణాలు ధరించువాడు ఆయెను.
- ఉపకరణాలు:
తం దృష్ట్వా మంత్రిణః సర్వే
త్యజ్య చండాలరూపిణమ్ ।
ప్రాద్రవన్ సహితా రామ!
పౌరా యేఽ స్యానుగామినః ॥
టీకా:
తం = అతనిని; దృష్వా = చూసి; మంత్రిణః = మంత్రులు; సర్వే = అందఱు; త్యజ్య = విడిచిపెట్టిjf; చండాల = చండాలుని; రూపిణమ్ = రూపములో ఉన్నవానిని; ప్రాద్రవన్ = పాఱిపోయిరి; సహితా = కలసి; రామ = ఓ రామా; పౌరా = పురజనులు; యే = ఎవరైతే; అనుగామినః = అనుసరించినారో
భావము:
ఓ రామా! చండాలరూపములో ఉన్న త్రింశకుని చూచి ఆతని మంత్రులు అందఱు, అతనిని అనుసరించి వచ్చిన పురజనులతో కలసి అతనిని విడిచిపెట్టి పాఱిపోయిరి.
- ఉపకరణాలు:
ఏకో హి రాజా కాకుత్స్థ!
జగామ పరమాత్మవాన్ ।
దహ్యమానో దివారాత్రం
విశ్వామిత్రం తపోధనమ్ ॥
టీకా:
ఏకఃహి = ఒక్కడే; రాజా = రాజు; కాకుత్స్థ = రామా!; జగామ = వెళ్ళెను; పరమ = మిక్కిలి; ఆత్మవాన్ = స్థైర్యము గలవాడు; దహ్యమానః = దహింపబడుచు; దివారాత్రమ్ = పగళ్ళు; రాత్రులు; విశ్వామిత్రమ్ = విశ్వామిత్రుని గుఱించి; తపోనిధిమ్ = మహాతాపసి.
భావము:
ఓ రామా ! మిక్కిలి ధైర్యవంతుడైన త్రిశంకుమహారాజు ఏకాకై, దుఃఖముచే రాత్రింబవళ్ళు దహింపబడుచు తపోనిధియైన విశ్వామిత్రుని వద్దకు వెళ్ళెను.
- ఉపకరణాలు:
విశ్వామిత్రస్తు తం దృష్ట్వా
రాజానం విఫలీకృతమ్ ।
చండాలరూపిణం రామ!
మునిః కారుణ్యమాగతః ॥
టీకా:
విశ్వామిత్రః = విశ్వామిత్రుడు; అస్తు = ఆయెను; తం = వానిని; దృష్వా = చూచి; రాజానమ్ = రాజును; విఫలీ = వ్యర్థుడుగా; కృతమ్ = చేయబడినవాడు; చండాల = చండాలుని; రూపిణమ్ = రూపములో ఉన్నవానిని; రామ = రామచంద్ర!; మునిః = ముని; కారుణ్యమ్ = కరుణను; ఆగతః = పొందినవాడు.
భావము:
విశ్వామిత్ర మహర్షి చండాల రూపములో వ్యర్థుడిగా చేయబడిన త్రిశంకు మహారాజును చూసి జాలి వహించెను.
- ఉపకరణాలు:
కారుణ్యాత్ స మహాతేజా
వాక్యం పరమధార్మికః ।
ఇదం జగాద “భద్రం తే”
రాజానం ఘోరరూపిణమ్ ॥
టీకా:
కారుణ్యాత్ = జాలితో; సః = అతడు; మహాతేజాః = గొప్ప తేజస్సు గలవాడు; వాక్యమ్ = వాక్యమును; పరమ ధార్మికః = మిక్కిలి ధర్మాత్ముడు; ఇదమ్ = ఈ; జగాద = ఉచ్చరించెను; భద్రమ్ = మంగళము అగు గాక; తే = నీకు; రాజానమ్ = రాజును గుఱించి; ఘోర = భయంకర; రూపిణమ్ = రూపములో ఉన్నవానిని.
భావము:
గొప్పతేజస్సు గల, మిక్కిలి ధర్మాత్ముడైన విశ్వామిత్ర మహర్షి భయంకర రూపములో ఉన్న రాజుపై జాలి వహించి ” నీకు మంగళమగు గాక !” అనుచు ఈవిధముగ వచించెను.
- ఉపకరణాలు:
” కిమాగమనకార్యం తే
రాజపుత్ర! మహాబల! ।
అయోధ్యాధిపతే వీర!
శాపాచ్చండాలతాం గతః” ॥
టీకా:
కిమ్ = ఏమి; ఆగమన = వచ్చిన; కార్యమ్ = పని; తే = నీ యొక్క; రాజపుత్ర = రాజకుమారా; మహాబల = గొప్పబలము గలవాడ; అయోధ్య = అయోధ్యానగరపు; అధిపతే = రాజా; వీర = వీరుడా; శాపాత్ = శాపము వలన; చండాలతామ్ = చండాలత్వమును; గతః = పొందినవాడ.
భావము:
” మహాబలవంతుడవైన రాజా! నీవు ఏ కార్యమును ఆశించి వచ్చితివి? ఓ వీరుడా ! అయోధ్య మహారాజా!అయ్యో! శాపవశమున చండాలుడైన వాడ !”
- ఉపకరణాలు:
అథ తద్వాక్యమాకర్ణ్య
రాజా చండాలతాం గతః ।
అబ్రవీ త్ప్రాంజలి ర్వాక్యం
వాక్యజ్ఞో వాక్యకోవిదమ్ ॥
టీకా:
అథ = పిమ్మట; తత్ = ఆ; వాక్యమ్ = వాక్యమును; ఆకర్ణ్య = విని; రాజా = రాజు; చండాలతామ్ = చండాలత్వమును; గతః = పొందిన; అబ్రవీత్ = పలికెను; ప్రాంజలిః = చేమోడ్చినవాడు; వాక్యమ్ = వాక్యమును; వాక్యజ్ఞః = పలుకులు తెలిసిన; వాక్యకోవిదమ్ = వాక్యవిశారదుడైన వానికి
భావము:
ఆ విశ్వామిత్రుని మాటలు విని చండాలత్వము పొందిన త్రిశంకుడు కైమోడ్పుతో నమస్కరించి వాక్యవిశారదుడైన విశ్వామిత్ర మహర్షితో ఇట్లు పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
“ప్రత్యాఖ్యాతోఽ స్మి గురుణా
గురుపుత్రై స్తథైవ చ ।
అనవాప్యైవ తం కామమ్
మయా ప్రాప్తో విపర్యయః ॥
టీకా:
ప్రత్యాఖ్యాతః = నిరాకరింపబడినవాడను; అస్మి = నేను; గురుణా = గురువు చేతను; గురు = గురువు యొక్క; పుత్రైః = పుత్రుల చేతను; తథా ఏవ చ = ఆ విధముగానే; అనవాప్యైవ = పొందకుండగనే; తమ్ = ఆ; కామమ్ = కోరిక; మయా = నాకు; ప్రాప్తః = ప్రాప్తించినది; విపర్యయః = విపరీత ఫలితము
భావము:
“గురువుచేతను, గురుపుత్రుల చేతను నిరాకరింపబడిన వాడనై నా కోరిక తీరకుండగనే నాకీ విపరీత ఫలము కలిగి చండాలత్వము లభించినది.
- ఉపకరణాలు:
సశరీరో దివం యాయామ్
ఇతి మే సౌమ్య దర్శనమ్ ।
మయా చేష్టం క్రతుశతమ్
తచ్చ నావాప్యతే ఫలమ్ ॥
టీకా:
సశరీరః = దేహముతో; దివమ్ = స్వర్గము; యాయామ్ = వెళ్ళెదను; ఇతి = అని; మే = నా యొక్క; సౌమ్య = సౌమ్యుడా! దర్శనమ్ = అభిప్రాయము; మయా = నా చేత; చేష్టమ్ = చేయబడిన; క్రతు = యాగములు; శతమ్ = వందచేతను; తత్ = దాని; చ; నా వాప్యతే = పొందబడుటలేదు; ఫలమ్ = ఫలితము
భావము:
ఓ సౌమ్యుడా ! విశ్వామిత్రా! ఈ బొందితో దేవలోకమునకు వెళ్ళవలెనని నా అభిమతము.దానికై నూరు క్రతువులు చేసితిని.కాని నాకు ఫలితము సిద్ధింపలేదు.
- ఉపకరణాలు:
అనృతం నోక్తపూర్వం మే
న చ వక్ష్యే కదాచన ।
కృచ్ఛ్రేష్వపి గతః సౌమ్య
క్షత్రధర్మేణ తే శపే ॥
టీకా:
అనృతమ్ = అసత్యమును; న = లేదు; ఉక్తః = పూర్వము పలికినది; పూర్వమ్ = ఇంతకు ముందు; మే = నా చేత; న = లేదు; చ = కూడా; వక్ష్యే = పలుకబడుట; కదాచన = ఎన్నడును; కృచ్ఛ్రేషు = కష్టములు; అపి = కూడా; గతః = పొందినను; సౌమ్య = సౌమ్యగుణములు కలవాడా; క్షత్రధర్మేణ = క్షత్రియధర్మము చేత; తే = నీకు; శపే = ప్రతిజ్ఞ చేయుచుంటిని
భావము:
ఓ సౌమ్యవంతుడా! నేను పూర్వము అసత్యము పలుకలేదు.ఎట్టి కష్టములు వాటిల్లినా అసత్యము పలుకను. నా క్షత్రియధర్మముపై నీకు ప్రతిజ్ఞ చేయుచున్నాను.
- ఉపకరణాలు:
యజ్ఞై ర్బహువిధై రిష్టం
ప్రజా ధర్మేణ పాలితాః ।
గురవశ్చ మహాత్మానః
శీలవృత్తేన తోషితాః ॥
టీకా:
యజ్ఞైః = యజ్ఞములచే; బహు = అనేక; విధైః = విధముల; ఇష్టమ్ = యజ్ఞము (దేవతా పూజ) చేయబడినది.ప్రజాః = ప్రజలు; ధర్మేణ = ధర్మయుక్తముగా; పాలితాః = పాలించబడిరి; గురువః = పెద్దలు; చ = కూడ; మహాత్మానః = మహాత్ములు; శీలవృత్తేన = సత్శీలము/ నడవడికలచే; తోషితాః = సంతోషపెట్టబడిరి.
భావము:
నేను అనేక విధముల యజ్ఞములు చేసి దేవతలను పూజించితిని. ప్రజలను ధర్మయుక్తముగా పరిపాలించితిని. మహాత్ములను పెద్దలను సచ్చీలము / మంచి నడవడికలచేత సంతోషబెట్టితిని.
- ఉపకరణాలు:
ధర్మే ప్రయతమానస్య
యజ్ఞం చాహర్తుమిచ్ఛతః ।
పరితోషం న గచ్ఛంతి
గురవో మునిపుంగవ ॥
టీకా:
ధర్మే = ధర్మములో; ప్రయతమానస్య = ప్రయత్నము చేయుచున్నాను. యజ్ఞమ్ = యజ్ఞమును; చ; అహర్తుమ్ = చేయుటకు; ఇచ్ఛతః = ఇష్టపడుచుంటిని; పరితోషమ్ = సంతోషము; న = లేదు; గచ్ఛంతి = పొందుట లేదు; గురవః = గురువులు; మునిపుంగవ = ఓ మునిశ్రేష్ఠుడా
భావము:
ఓ మునివర్యా! ధర్మమును ఆచరించుటకు యత్నిస్తుంటిని. యజ్ఞము చేయుటకు ఇచ్చగించుచుంటిని. అయినను నాపై గురువులు ప్రసన్నులు కావుటలేదు.
- ఉపకరణాలు:
దైవమేవ పరం మన్యే
పౌరుషం తు నిరర్థకమ్ ।
దైవేనాక్రమ్యతే సర్వమ్
దైవం హి పరమాగతిః ॥
టీకా:
దైవమ్ = దైవము; ఏవ = మాత్రమే; పరమ్ = శ్రేష్ఠమైనదిగా; మన్యే = తలంచెదను; పౌరుషమ్ తు = పురుష ప్రయత్నము; తు = మాత్రము; నిరర్థకమ్ = వ్యర్థము; దైవేన = దైవము చేత; ఆక్రమ్యతే = ఆక్రమించబడును; సర్వమ్ = అంతయు; దైవమ్ = దైవము; హి = మాత్రమే; పరమా = శ్రేష్ఠమైన; గతిః = శరణ్యము.
భావము:
దైవశక్తియే ఉత్తమము, శ్రేష్ఠము అని తలచెదను. పురుష ప్రయత్నము వ్యర్థము. దైవము సర్వవ్యాపి. దేవుని శరణ్యము మాత్రమే అత్యుత్తమమైనది.
- ఉపకరణాలు:
తస్య మే పరమార్తస్య
ప్రసాదమభికాంక్షతః ।
కర్తుమర్హసి భద్రం తే
దైవోపహత కర్మణః ॥
టీకా:
తస్య = అట్టి; మే = నాకు; పరమ = మిక్కిలిగా; ఆర్తస్య = పీడతుడనైనన; ప్రసాదమ్ = అనుగ్రహము; అభికాంక్షతః = అర్థించుచుంటిని; కర్తుమ్ = చేయుటకు; అర్హసి = అర్హుడవు; భద్రమ్ = మంగళము; తే = నీకు; దైవోపహతకర్మణః = దైవముచే కొట్టబడిన కర్మ గలవాడు, దురదృష్టవంతుడు.
భావము:
అట్టి మిక్కిలి ఆర్తితో ఉన్న నాకు తమను అనుగ్రహించమని వేడుకుంటున్నాను. పరమ దురదృష్టవంతుడనైన నేను అట్లు ప్రసాదించుటకు తగిన వాడను. నీకు మంగళము అగుగాక!
- ఉపకరణాలు:
నాన్యాం గతిం గమిష్యామి
నాన్యః శరణమస్తి మే ।
దైవం పురుషకారేణ
నివర్తయితు మర్హసి" ॥
టీకా:
న = లేదు; అన్యమ్ = వేఱొకరి; గతిమ్ = రక్షణకు; గమిష్యామి = వెళ్ళను; న = లేదు; అన్యః = వేఱొక; శరణమ్ = రక్షకుడు; అస్తి = ఉండుట; మే = నాకు; దైవమ్ = దైవమును; పురుషకారేణ = పురుషకార్యముచేత; నివర్తయితుమ్ = మఱల్చుటకు; అర్హసి = అర్హుడవై ఉంటివి.
భావము:
నేను వేఱొకరి రక్షణ అర్థించను. నాకు వేఱొక రక్షకుడు లేడు. దైవమును పురుషయత్నముతో మఱల్చుటకు నీవు మాత్రమే అర్హుడవు. కనుక అనుగ్రహించండి.
- ఉపకరణాలు:
ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే
వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే
బాలకాండే
అష్టపంచాశః సర్గః
టీకా:
ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; అష్టపంచాశః = యాభైఎనిమిదవ [58]; సర్గః = సర్గ.
భావము:
ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచిత తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, బాలకాండలోని యాభైఎనిమిదవ [58] సర్గ సంపూర్ణము.