బాలకాండమ్ : ॥షట్పంచాశః సర్గః॥ [56 - వసిష్ఠుడు అస్త్రములు వమ్ముచేయుట]
- ఉపకరణాలు:
ఏవముక్తో వసిష్ఠేన
విశ్వామిత్రో మహాబలః ।
ఆగ్నేయమస్త్రముత్క్షిప్య
“తిష్ఠ తిష్ఠేతి” చాబ్రవీత్ ॥
టీకా:
ఏవం = ఈ విధముగా; ఉక్తః = పలుక బడిన వాడైన; వసిష్టేన = వసిష్టుని చేత; విశ్వామిత్రః = విశ్వామిత్రుడు; మహాబలః = గొప్ప బలము గలవాడు; ఆగ్నేయమ్ అస్త్రమ్ = ఆగ్నేయాస్త్రమును; ఉత్+క్షిప్య = వేసి; తిష్ట తిష్ట ఇతి = నిలువుము; నిలువుము అని; చ = కూడా; అబ్రవీత్ = పలికెను.
భావము:
ఈ విధముగా పలికిన వశిష్ఠునితో మహాబలుడైన విశ్వామిత్రుడు ఆగ్నేయాస్త్రమును సంధించి ‘నిలువుము, నిలువుము ‘ అని హెచ్చరించెను.
- ఉపకరణాలు:
బ్రహ్మదండం సముత్క్షిప్య
కాలదండ మివాపరమ్ ।
వసిష్ఠో భగవాన్ క్రోధాత్
ఇదం వచనమబ్రవీత్ ॥
టీకా:
బ్రహ్మదండమ్ = బ్రహ్మదండమును; సముత్క్షిప్య = పైకెత్తి; కాలదండమ్ = యమదండము; ఇవ = వలె; అపరమ్ = రెండవ; వశిష్ఠః = వశిష్ఠుడు; భగవాన్ = పూజ్యుడైన; క్రోధాత్ = క్రోధముతో; ఇదం = ఈ; వచనమ్ = వచనమును; అబ్రవీత్ = పలికెను.
భావము:
రెండవ యమదండమా అన్నట్లు ఉన్న తన బ్రహ్మదండమును పైకెత్తి, పూజ్యుడైన వశిష్ఠుడు కోపముగా ఇట్లు పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
“క్షత్రబంధో స్థితోఽ స్మ్యేష
యద్బలం తద్విదర్శయ ।
నాశయామ్యద్య తే దర్పమ్
శస్త్రస్య తవ గాధిజ ॥
టీకా:
క్షత్రబంధః = ఓ క్షత్రియాధమా; స్థితః అస్మి = నిలచి యున్నాను; ఏషః = ఈ నేను; యత్ = ఏ; బలం = బలము ఉన్నదో; తత్ = దానిని; విదర్శయ = చూపుము; నాశయామి = నశింపచేయుదును; అద్య = ఇప్పుడు; తే = నీ యెక్క; దర్పమ్ = దర్పమును; శస్త్రస్య = శస్త్రము యెక్క; తవ = నీ యెక్క; గాధిజ = గాధి కుమారుడా, విశ్వామిత్ర!
భావము:
”ఓ క్షత్రియాధమా! గాధి పుత్రా! ఇదిగో నేను ఇచ్చటనే నిలిచి యుంటిని. నీకు ఏపాటి బలముందో ప్రదర్శించుకో. ఇప్పుడే నీకు నీ శస్త్రములకు గల దర్పము అంతా, నశింపచేసెదును.
- ఉపకరణాలు:
క్వ చ తే క్షత్రియబలమ్
క్వ చ బ్రహ్మబలం మహత్ ।
పశ్య బ్రహ్మబలం దివ్యమ్
మమ క్షత్రియపాంసన" ॥
టీకా:
క్వ = ఎక్కడ; చ; తే = నీ యెక్క; క్షత్రియబలమ్ = క్షత్రియ బలము; క్వ = ఎక్కడ; చబ్రహ్మబలమ్ = బ్రహ్మ బలము; మహత్ = గొప్పదైన; పశ్య = చూడుము; బ్రహ్మ బలమ్ = బ్రహ్మబలమును; దివ్యమ్ = దివ్యమైన; మమ = నా యొక్క; క్షత్రియపాంసన = ఓ క్షత్రియకులము చెఱచువాడ!
భావము:
క్షత్రియకుల నాశక! గొప్పదైన బ్రహ్మ బలము ముందు నీ క్షత్రియ బలము ఎంత. నా దివ్యమైన బ్రహ్మబలమును చూడుము.”
- ఉపకరణాలు:
తస్యాస్త్రం గాధిపుత్రస్య
ఘోరమాగ్నేయ ముద్యతమ్ ।
బ్రహ్మదండేన తచ్ఛాంతం
అగ్నేర్వేగ ఇవామ్భసా ॥
టీకా:
తస్య = ఆ; అస్త్రం = అస్త్రము; గాధిపుత్రస్య = గాధి పుత్రుని యొక్క; ఘోరమ్ = భయంకరమైన; ఆగ్నేయమ్ = ఆగ్నేయమను అస్త్రము; ఉద్యతమ్ = ప్రయోగింపబడిన; బ్రహ్మదండేన = బ్రహ్మదండము వలన; తత్ = అది; శాంతం = శాంతించినది; అగ్నేః = అగ్ని యెక్క; వేగః = విస్పోటము; వేగః = వలె; అమ్భసా = నీటి చేత
భావము:
బ్రహ్మదండముచే, అగ్నివిస్పోట మైనా నీటిచే శాంతింప బడినట్లు, ఆ గాధి పుత్రుడైన విశ్వామిత్రుడు ప్రయోగించిన అతంటి భయంకర ఆగ్నేయ అస్త్రము శాంతించినది.
- ఉపకరణాలు:
వారుణం చైవ రౌద్రం చ
ఐంద్రం పాశుపతం తథా ।
ఐషీకం చాపి చిక్షేప
కుపితో గాధినందనః ॥
టీకా:
వారుణమ్ = వారుణాస్త్రమును; చైవ = మరియు; రౌద్రమ్ = రౌద్ర అస్త్రమును; చ; ఐంద్రమ్ = ఐంద్రాస్త్రమును; పాశుపతమ్ = పాశుపత అస్త్రమును; తథా = మరియు; ఐషీకం = ఐషీక అస్త్రమును; చాపి = కూడా; చిక్షేప = ప్రయోగించెను; కుపితో = కోపించిన; గాదినందనః = గాది కుమారుడైన విశ్వామిత్రుడు.
భావము:
అంతట కోపించిన గాధినందనుడైన విశ్వామిత్రుడు వరుసగా వారుణ, రౌద్ర, ఐంద్ర, పాశుపత, ఐషీక అస్త్రములను ప్రయోగించెను.
- ఉపకరణాలు:
మానవం మోహనం చైవ
గాంధర్వం స్వాపనం తథా ।
జృమ్భణం మాదనం చైవ
సంతాపన విలాపనే ॥
టీకా:
మానవం = మానవాస్త్రమును; మోహనం = మోహమును కలిగించు అస్త్రమును; చైవ = కూడృ; గాంధర్వం = గాంధర్వ అస్త్రమును; స్వాపనం = నిద్ర కలిగించు అస్త్రమును; జృమ్భణం = ఆవులింతలు కలిగించు అస్త్రమును; మాదనం = మత్తును కలిగించు అస్త్రమును; చైవ = కూడా; సంతాపన = తాపమును; విలాపనే = విలాపము కలిగించు అస్త్రములను.
భావము:
మానవ , మోహన, గాంధర్వ అస్త్రములు, స్వాపనం అను నిద్రను కలిగించు, జృంభణము అను ఆవులింతలు కలిగించు, మాదనం అను మత్తును కలిగించు, సంతాపనం అను తాపమును, విలాపనే అను విలాపము కలిగించు అస్త్రమును ఆ విశ్వామిత్రుడు వశిష్ఠునిపై ప్రయోగించెను.
- ఉపకరణాలు:
శోషణం దారణం చైవ
వజ్రమస్త్రం సుదుర్జయమ్ ।
బ్రహ్మపాశం కాలపాశమ్
వారుణం పాశమేవ చ ॥
టీకా:
శోషణం = ఎండింప చేసెడి అస్త్రము; దారణం = చీల్చి వేయు అస్త్రమును; చైవ = కూడా; వజ్రమస్త్రం = వజ్రాస్త్రమును; సుదుర్జయమ్ = జయింప వీలు కానిది; బ్రహ్మపాశమ్ = బ్రహ్మపాశమును; కాలపాశమ్ = కాలపాశమును; వారుణమ్ = వారుణ; పాశమేవ = పాశమును; చ = కూడా.
భావము:
ఆ విశ్వామిత్రుడు వశిష్ఠునిపై శోషణము అను శుష్కింపచేసెడి అస్త్రమును, దారణం అను చీల్చి వేయగలిగెడి అస్త్రమును, సుదుర్జయము అను జయింప శక్యము గాని అస్త్రమును, వజ్రాస్త్రమును, బ్రహ్మ పాశమును, కాలపాశమును, వారుణపాశమును కూడా ప్రయోగించెను.
- ఉపకరణాలు:
పైనాకాస్త్రం చ దయితమ్
శుష్కార్ద్రే అశనీ ఉభే ।
దండాస్త్రమథ పైశాచమ్
క్రౌంచమస్త్రం తథైవ చ ॥
టీకా:
పైనాకాస్త్రమ్ = అంకుశము; చ; దయితమ్ = దయితాస్త్రమును కూడా; శుష్కార్ద్రే = ఎండినది; తడిసినది అను; అశనీ = కొరివి వంటి ఆయుధములు; ఉభే = రెండు; దండాస్త్రమ్ = దండాస్త్రమును; అథ = మరియు; పైశాచమ్ = పైశాచ మను కండరాదులను పీకెడి అస్త్రమును; క్రౌఞ్చమస్త్రం = క్రౌంచ మనెడి వంకరా పోవు అస్త్రమును; చ = కూడా.
భావము:
ఆ విశ్వామిత్రుడు పైనాకాస్త్రము అను అంకుశము, దయితాస్త్రము, శుష్క,ఆర్ద్ర అను రెండు వజ్రాస్త్రము లను, దండాస్త్రమును, పైశాచ అను కండరాదులను పీకు అస్త్రము,క్రౌంచ అను వంకరటింకరగా పోవు అస్త్రమును ప్రయోగించెను.
- ఉపకరణాలు:
ధర్మచక్రం కాలచక్రమ్
విష్ణుచక్రం తథైవ చ ।
వాయవ్యం మథనం చైవ
అస్త్రం హయశిరస్తథా ॥
టీకా:
ధర్మచక్రం = ధర్మ చక్రమును; కాలచక్రమ్ = కాలచక్రమును; విష్ణుచక్రం = విష్ణుచక్రమును; తథైవ చ = మరియును; వాయవ్యం = వాయవు అస్త్రమును; మథనం చైవ = మథనమును; చైవ; హయశిరః = హయశిరమనెడు అస్త్రమును; తథా = మరియును.
భావము:
ఆ విశ్వామిత్రుడు వశిష్ఠునిపై ధర్మచక్రము, విష్ణుచక్రము, వాయవ్యము, మథనము, హయశిరము అనెడి అస్త్రములను వరుసగా ప్రయోగించెను.
- ఉపకరణాలు:
శక్తిద్వయం చ చిక్షేప
కంకాళం ముసలం తథా ।
వైద్యాధరం మహాస్త్రం చ
కాలాస్త్రమథ దారుణమ్ ॥
టీకా:
శక్తిద్వయం = రెండు శక్తులను విష్ణుశక్తి శివశక్తి; చ; చిక్షేప = ప్రయోగించెను; కంకాళం = కంకాళము; తథా = అటులనే; ముుసలము = రోకలి; తథా = కూడా; వైద్యాధరం = వైధ్యాధరము అనెడి; మహాస్త్రం చ = గొప్ప అస్త్రమును కూడా; చ; కాలాస్త్రమ్ = కాలాస్త్రము; అథ = ఇంకా; దారుణమ్ = భయంకరమైనది.
భావము:
రెండు గొప్ప శక్తులను, కంకాళము, ముసలము, వైద్యాధరము అనెడి గొప్ప శక్తి వంతమైన అస్త్రములను, కాలాస్త్రము మఱియు దారుణము అను అతి భయంకరమైన అస్త్రములను విశ్వామిత్రుడు వశిష్ఠునిపై ప్రయోగించెను.
- ఉపకరణాలు:
త్రిశూలమస్త్రం ఘోరం చ
కాపాలమథ కంకణమ్ ।
ఏతాన్యస్త్రాణి చిక్షేప
సర్వాణి రఘునందన! ॥
టీకా:
త్రిశూలమ్ అస్త్రమ్ = త్రిశూలము; ఘోరం = అతి భయంకరమైనది; చ = కూడా; కాపాలమ్ = కాపాలమును; అథ = మరియు; కంకణమ్ = కంకణము అనెడి అస్త్రమును; ఏతాని = ఈ; అస్త్రాణి = అస్త్రములను; చిక్షేప = ప్రయోగించెను; సర్వాణి = సమస్తములైన; రఘునందన = ఓ రఘునందనా.
భావము:
ఓ రఘునందనా! విశ్వామిత్రుడు వశిష్ఠునిపై త్రిశూలము అనెడి అతి భయంకర మైన అస్త్రమును, కాపాలము,కంకణము వంటి తన వద్ద ఉన్న సమస్త ఆస్త్రములను ప్రయోగించెను.
- ఉపకరణాలు:
వసిష్ఠే జపతాం శ్రేష్ఠే
తదద్భుతమివాభవత్ ।
తాని సర్వాణి దండేన
గ్రసతే బ్రహ్మణః సుతః ॥
టీకా:
వసిష్ఠే = వశిష్ఠునిపై; జపతాం = మునులలో; శ్రేష్ఠే = శ్రేష్ఠుడైన; తత్ = అది; అద్భుతమ్ ఇవ = ఆశ్చర్యకరమైనది; అభవత్ = ఆయెను; తాని సర్వాణి = వాని నన్నిటిని; దండేన = దండము చేత; గ్రసతే = మ్రింగివేసెను; బ్రహ్మణః సుతః = బ్రహ్మ కుమారుడైన వశిష్ఠుడు.
భావము:
మునులలో శ్రేష్ఠుడు వశిష్ఠునిపై విశ్వామిత్రుని అస్త్రముల ప్రయోగము ఆద్భుతమే, కానీ ఆ బ్రహ్మ కుమారుడైన వశిష్ఠుడు విశ్వామిత్రుని అస్త్రములన్నింటిని తన దండముతో మ్రింగివేసెను.
- ఉపకరణాలు:
తేషు శాంతేషు బ్రహ్మాస్త్రమ్
క్షిప్తవాన్ గాధినందనః ।
తదస్త్రముద్యతం దృష్ట్వా
దేవాః సాగ్నిపురోగమాః ॥
టీకా:
తేషు = ఆ అస్త్రములు; శాంతేషు = శాంతించగా; బ్రహ్మాస్త్రమ్ = బ్రహ్మాస్త్రమును; క్షిప్తవాన్ = ప్రయోగించెను; గాధినందనః = గాధి కుమారుడైన విశ్వామిత్రుడు; తత్ = ఆ; అస్త్రమ్ = అస్త్రమును; ఉద్యతం = ప్రయోగింపబడిన; దృష్ట్వా = చూచి; దేవాః = దేవతలు; స = సహితముగ; అగ్ని = అగ్నిదేవునితో; పురోగమాః = ముందుకు వచ్చి.
భావము:
ఆ అస్త్రములు అన్నీ శాంతించుట చేత విశ్వామిత్రుడు బ్రహ్మస్త్రమును ప్రయోగించెను. అది చూచి అగ్నితో సహా దేవతలంతా కలత చెందిరి.
- ఉపకరణాలు:
దేవర్షయశ్చ సమ్భ్రాంతా
గంధర్వాః సమహోరగాః ।
త్రైలోక్యమాసీత్ సంత్రస్తమ్
బ్రహ్మాస్త్రే సముదీరితే ॥
టీకా:
దేవర్షయః = దేవఋషులు; చ = కూడా; సమ్భ్రాంతా = కలత చెందిరి; గంధర్వాః = గంధర్వులు; సమః = సర్వః; ఉరగాః = సర్పములు; త్రైలోక్యమ్ = మూడు లోకములు; ఆసీత్ = ఆయెను; సంత్రస్తమ్ = వణికి పోయినవి; బ్రహ్మాస్త్రే = బ్రహ్మస్త్రము; సముదీరితే = ప్రయోగింప బడుచుండగా.
భావము:
బ్రహ్మాస్త్రము ప్రయోగింపబడుచుండగా దేవ ఋషులు, గంధర్వులు, నాగులుతో అందరును, ముల్లోకములు కలత చెంది భయముతో వణికి పోయినవి.
- ఉపకరణాలు:
తదప్యస్త్రం మహాఘోరమ్
బ్రాహ్మం బ్రాహ్మేణ తేజసా ।
వసిష్ఠో గ్రసతే సర్వమ్
బ్రహ్మదండేన రాఘవ! ॥
టీకా:
తత్ = ఆ; అపి = కూడా; అస్త్రం = అస్త్రము; మహాఘోరమ్ = చాలా వినాశకరము; బ్రాహ్మం = బ్రహ్మస్త్రము; బ్రాహ్మేణ తేజసా = బ్రహ్మ తేజస్సు గల; వసిష్ఠః = వసిష్ఠుడు; గ్రసతే = మ్రింగివేసెను; సర్వమ్ = సర్వమును; బ్రహ్మదండేన = బ్రహ్మదండముతో; రాఘవ = ఓ రాఘవా!
భావము:
ఓ రామా! వశిష్ఠుడు తన బ్రహ్మతేజ ప్రభావము చేత బ్రహ్మదండముతో ఆ మహాభయంకరమైన బ్రహ్మస్త్రమును కూడా మ్రింగి వేసెను.
- ఉపకరణాలు:
బ్రహ్మాస్త్రం గ్రసమానస్య
వసిష్ఠస్య మహాత్మనః ।
త్రైలోక్యమోహనం రౌద్రమ్
రూపమాసీత్ సుదారుణమ్ ॥
టీకా:
బ్రహ్మాస్త్రమ్ = బ్రహ్మస్త్రమును; గ్రసమానస్య = మ్రింగుతున్న; వసిష్ఠస్య = వసిష్ఠునియొక్క; మహాత్మనః = మహాత్ముడైన; త్రైలోక్యమోహనం = మూడు లోకములను సమ్మోహ పరచగల; రౌద్రమ్ = రౌద్రముతో; రూపమ్ = రూపము; ఆసీత్ = ఆయెను; సుదారుణమ్ = చాలా దారుణముగా.
భావము:
బ్రహ్మస్త్రమును మ్రింగుచున్న సమయములో ఆ మహాత్ముడైన వసిష్ఠుని రూపము త్రిలోకాలకు మూర్ఛ కలిగించు రౌద్రముతో మహాదారుణముగా కనబడెను.
- ఉపకరణాలు:
రోమకూపేషు సర్వేషు
వసిష్ఠస్య మహాత్మనః ।
మరీచ్య ఇవ నిష్పేతుః
అగ్నే ర్ధూమాకులా ర్చిషః ॥
టీకా:
రోమకూపేషు = రోమకూపముల యందు; సర్వేషు = సమస్తమైన; వసిష్ఠస్య = వసిష్ఠుని యొక్క; మహాత్మనః = మహాత్ముడైన; మరీచ్యః = కిరణములు; ఇవ = వలె; నిష్పేతుః = బయలువెడలెను; అగ్నేః = అగ్ని యొక్క; ధూమ = పొగతో; ఆకుల = నిండిన; అర్చిషః = జ్వాలలు.
భావము:
మహాత్ముడైన ఆ వసిష్ఠుని రోమకూపములనుండి కిరణములు వలె పొగలతో కూడిన జ్వాలలు బయలువెడలెను.
- ఉపకరణాలు:
ప్రాజ్వల ద్బ్రహ్మదండశ్చ
వసిష్ఠస్య కరోద్యతః ।
విధూమ ఇవ కాలాగ్నిః
యమదండ ఇవాపరః ॥
టీకా:
ప్రాజ్వలత్ = మండిపడెను; బ్రహ్మదండశ్చ = బ్రహ్మ దండము; వసిష్ఠస్య = వసిష్ఠుని; కరోద్యతః = చేతితో ఎత్తబడిన; విధూమ = ధూమములేని; ఇవ = వలె; కాలాగ్నిః = కాలాగ్ని; యమదండ = యమదండము; అపరః = మరియొక.
భావము:
వసిష్ఠుని చేతిచే ఎత్తబడిన బ్రహ్మదండము ధూమము లేని కాలాగ్ని వలె, యమదండము వలెప్రజ్వరిల్లెను.
- ఉపకరణాలు:
తతోఽ స్తువన్ మునిగణా
వసిష్ఠం జపతాం వరమ్ ।
అమోఘం తే బలం బ్రహ్మన్
తేజో ధారయ తేజసా ॥
టీకా:
తతః = అప్పడు; అస్తువన్ = స్తుతించిరి; మునిగణాః = మునిగణములు; వసిష్ఠం = వసిష్ఠుని; జపతాం = మునులలో; వరమ్ = శ్రేష్ఠుడైన; అమోఘం = అత్యంత శ్రేష్ఠమైనది; తే = నీ యొక్క; బలం = బలము; బ్రహ్మన్ = ఓ బ్రహ్మణా!; తేజో = తేజస్సును; ధారయ = ధరింపుము; తేజసా = తేజస్సుచేత;
భావము:
అపుడు మునిగణములు ముని శ్రేష్ఠుడైన వసిష్టుని స్తుతించి ఇట్లు పలికిరి "ఓ బ్రాహ్మణా! నీ బలము ఆమోఘమైనది. దానిని నీ తేజస్సు నందు నీవే నిగ్రహింపుము."
- ఉపకరణాలు:
నిగృహీతస్త్వయా బ్రహ్మన్
విశ్వామిత్రో మహాతపాః ।
ప్రసీద జపతాం శ్రేష్ఠ
లోకాః సంతు గతవ్యథాః ॥
టీకా:
నిగృహీతః = నిగ్రహింపబడెను; త్వయా = నీచేత; బ్రహ్మన్ = ఓ బ్రాహ్మణుడా; విశ్వామిత్ర్రః = విశ్వామిత్రుడు; మహాతపాః = గొప్ప తపస్సంపన్నుడైన; ప్రసీదః = అనుగ్రహింపుము; జపతాం = మునులలో; శ్రేష్ఠః = శ్రేష్ఠుడా; లోకాః = లోకములు; సంతు = అగుగాక; గతవ్యథాః = వ్యధలు తొలగినవి.
భావము:
"ఓ బ్రాహ్మణా! నీవు గొప్ప తపశ్శాలి అయిన విశ్వామిత్రుని నిగ్రహించితివి. ఓ మునిశ్రేష్ఠుడా నీ వనుగ్రహించి లోకముల బాధలు తొలగఁజేయుము.
- ఉపకరణాలు:
ఏవముక్తో మహాతేజాః
శమం చక్రే మహాతపాః ।
విశ్వామిత్రోఽ పి నికృతో
వినిఃశ్వస్యే దమబ్రవీత్ ॥
టీకా:
ఏవమ్ = ఈవిధముగా; ఉక్తః = పలుకబడిన; మహాతేజాః = గొప్ప తేజోవంతుడు; శమమ్ చక్రే = శమించిన వాడు ఆయెను; మహాతపాః = గొప్ప తపశ్శాలి; విశ్వామిత్రః = విశ్వామిత్రుడు; అపి = కూడా; నికృతః = అవమానింపబడినవాడై; వినిఃశ్వస్య = నిట్టూర్చి; ఇదమ్ = ఈ విధముగా; అబ్రవీత్ = పలికెను.
భావము:
వారి మాటలకు మహాతేజోవంతుడు, తపశ్శాలి అయిన వశిష్ఠుడు శాంతించెను. భంగపాటుకు గురియైన విశ్వామిత్రుడు అవమానముతో నిట్టూర్చి ఈ విధముగా పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
ధిగ్బలం క్షత్రియబలం బ్రహ్మతేజో బలం బలమ్|
ఏకేన బ్రహ్మదణ్డేన సర్వాస్త్రాణి హతాని మే||
- ఉపకరణాలు:
తదేతత్ సమవేక్ష్యాహమ్
ప్రసన్నే ంద్రియమానసః ।
తపో మహత్ సమాస్థాస్యే
యద్వై బ్రహ్మత్వకారణమ్" ॥
టీకా:
తత్ = ఆ కారణముగా; ఏతత్ = ఈ విషయమును; సమవేక్ష్య = చూచి; అహమ్ = నేను; ప్రసన్న = ప్రసన్నములైన; ఇంద్రియ = ఇంద్రియములు; మానసః = మనస్సు కలిగినవాడనై; తపః = తపమును; మహత్ = గొప్పదైన; సమాస్థాస్యే = అవలంబించెదను; యత్ = ఏది; వై = అయితే; బ్రహ్మత్వ = బ్రాహ్మణత్వమునకు; కారణమ్ = కారణము అగునో అట్టి.
భావము:
అంతట విశ్వమిత్రుడు"ఈ విషయమును చూచిన పిమ్మట గ్రహించితిని. ఇకపై నేను ప్రసన్నములైన ఇంద్రియములు, మనసు కలిగిన వాడనై ఏది బ్రాహ్మణత్వ కారణమో అటువంటి గొప్పదైన తపమును ఆచరించెదను." అని తలచెను.
- ఉపకరణాలు:
ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే
వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే
బాలకాండే
షట్పంచాశః సర్గః
టీకా:
ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; షట్పంచాశః సర్గః = యాభైయారవ [56]; సర్గః = సర్గ.
భావము:
ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచిత తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, బాలకాండలోని యాభైఆరవ సర్గ [56] సంపూర్ణము.