వాల్మీకి తెలుగు రామాయణం

వాల్మీకి తెలుగు రామాయణం

బాలకాండమ్ : ఏకోనచత్వారింశః సర్గః [39 - సగరుని యజ్ఞాశ్వము వెదకుట]

  •  
  •  
  •  

1-1-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

విశ్వామిత్రవచః శ్రుత్వా
 కథాంతే రఘునందనః ।
ఉవాచ పరమప్రీతో
 మునిం దీప్తమివానలమ్ ॥

టీకా:

విశ్వామిత్రః = విశ్వామిత్రుడు; వచః = చెప్పినవి; శ్రుత్వా = విని; కథ = చివరన; అంతే = చివరన; రఘునందనః = రఘువంశ కుమారుడైన రాముడు; ఉవాచ = పలికెను; పరమ- మిక్కిలి; ప్రీతః = ఇష్టముతో; మునిమ్ = మునిని గురించి; దీప్తమ్ = మండుచున్న; ఇవ = వలె; అనలమ్ = అగ్ని;

భావము:

విశ్వామిత్రుని కథనమును విని మిక్కిలి ప్రీతినొందినవాడై రఘురాముడు జ్వలించుచున్న అగ్నివలె నున్న మునితో ఈ విధముగా అడిగెను.

1-2-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“శ్రోతుమిచ్ఛామి భద్రం తే
 విస్తరేణ కథామిమామ్ ।
పూర్వకో మే కథం బ్రహ్మన్!
 యజ్ఞం వై సముపాహరత్" ॥

టీకా:

శ్రోతుమ్ = వినుటకు; ఇచ్ఛామి = కోరుచున్నాను; భద్రమ్ = శుభమగు గాక; తే = నీకు; విస్తరేణ = విశదముగ; కథామ్ = కథను; ఇమామ్ = దీనిని; పూర్వకః = పూర్వీకుడు; మే = నాయొక్క; కథమ్ = ఎట్లు; బ్రహ్మన్ = ఓ బ్రాహ్మణోత్తమా; యజ్ఞమ్ = యాగమును; సముపాహరత్ = సిద్ధపరిచిరి;

భావము:

"ఓ బ్రాహ్మణోత్తమా! నీకు మంగళమగుగాక! ఈ కథను సవిస్తారం వినగోరుచున్నాను. మా పూర్వీకుడైన సగరుడు ఈ యాగము నెట్లుచేసెనో ఆ కథను సవిస్తరముగా వినగోరు చున్నాను."

1-3-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

విశ్వామిత్రస్తు కాకుత్స్థమ్
 ఉవాచ ప్రహసన్నివ ।
“శ్రూయతాం విస్తరో రామ!
 సగరస్య మహాత్మనః ॥

టీకా:

విశ్వామిత్రస్తు = విశ్వామిత్రుడు; కాకుత్స్థమ్ = కకుత్స్థవంశస్తుడైన శ్రీరామునిగూర్చి; ఉవాచ = పలికెను; ప్రహసన్ = పెద్దగా నవ్వుచు; ఇవ = చల్లగా; శ్రూయతామ్ = వినబడు గాక; విస్తరః = వివరము; రామ = రామా; సగరస్య = సగరునియొక్క; మహాత్మనః = మహాత్ముడైన;

భావము:

అప్పుడు కాకుత్స్థుడైన రామునకు విశ్వామిత్రుడు దరహాసముతో “రామా! మహాత్ముడైన సగరుని గురించి సవిస్తరముగా వినెదవుగాక” అనెను.

1-4-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

శంకరశ్వశురో నామ
 హిమవానచలోత్తమః ।
వింధ్యపర్వతమాసాద్య
 నిరీక్షేతే పరస్పరమ్ ॥

టీకా:

శంకరః - ఈశ్వరుని; శ్వశురః- మామగారు; నామ = పేరు; హిమవాన్ = హిమవంతుడను; అచల = పర్వత; ఉత్తమః = శ్రేష్ఠుడును; వింధ్యపర్వతమ్ = వింధ్యపర్వతమును; ఆసాద్య = పొందదగినవై; నిరీక్షేతే = చూచుకొనుచున్నవి; పరస్పరమ్ = ఒకదానినొకటి.

భావము:

ఈశ్వరుని మామగారైన హిమవంతుడను పర్వతరాజము, వింధ్యపర్వతము ఒకదాని నొకటి పొంది చూచుకొనుటకు అనుకూలముగా నున్నవి.

1-5-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తయోర్మధ్యే ప్రవృత్తోఽ భూత్
 యజ్ఞః స పురుషోత్తమ! ।
స హి దేశో నరవ్యాఘ్ర!
 ప్రశస్తో యజ్ఞకర్మణి ॥

టీకా:

తయోః = ఆ రెండు పర్వతముల; మధ్యే = నడుమ; ప్రవృత్తః = చేయుట; అభూత్ = జరిగెను; యజ్ఞః = యజ్ఞము; స = ఆ; పురుషోత్తమ = నరశ్రేష్ఠుడా!; స = అది; హి = కదా; దేశః = ప్రదేశము; నరవ్యాఘ్ర = నరులలో బెబ్బులి వంటి శ్రేష్ఠుడా; ప్రశస్తః = ప్రశస్తమైనది; యజ్ఞకర్మణి = యజ్ఞకర్మలయందు;

భావము:

ఓ పురుషోత్తమా! ఆ యాగ నిర్వహణ ఆ పర్వతముల మధ్య ప్రదేశములో జరిగినది. ఆ ప్రదేశము యజ్ఞకర్మలకు చాలా ప్రశస్తమైనది కదా!

1-6-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తస్యాశ్వచర్యాం కాకుత్స్థ!
 దృఢధన్వా మహారథః ।
అంశుమానకరోత్తాత
 సగరస్య మతే స్థితః ॥

టీకా:

తస్య = దాని; అశ్వచర్యామ్ = గుఱ్ఱమును(యాగాశ్వమును) అనుసరించుట; కాకుత్థ్స = కకుత్స్థవంశీయుడవైన రామా!; దృఢ = దృఢమైన; ధన్వా = ధనువు కలవాడును; మహారథః = మహారథుడును; అంశుమాన్ = అంశుమంతుడు; అకరోత్ = చేసెను; తాత = నాయనా; సగరస్య = సగరుని; మతే = అనుజ్ఞయందు; స్థితః = ఉన్నవాడు;

భావము:


*గమనిక:-  మహారథుడును- పదకొండువేలమందిరథికులతో పోరాడగల యోధుడు. నాయనా కాకుత్స్థా! దృఢమైన ధనువుగలవాడును, మహారథుడును అయిన అంశుమంతుడు సగరుని అనుజ్ఞానుసారము యాగాశ్వమును అనుసరించు బాధ్యత చేపట్టెను.

1-7-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తస్య పర్వణి తం యజ్ఞం
 యజమానస్య వాసవః ।
రాక్షసీం తనుమాస్థాయ
 యజ్ఞీయాశ్వమపాహరత్ ॥

టీకా:

తస్య = సగరుని యొక్క; పర్వణి = ఉచ్సవమునందు; తమ్ = ఆ; యజ్ఞమ్ = యజ్ఞము యొక్క; యజమానస్య = యజమానుని; వాసవః = ఇంద్రుడు; రాక్షసీమ్ = రాక్షస సంబంధమైన; తనుమ్ = దేహమును; ఆస్థాయ = గ్రహించి; యజ్ఞీయాశ్వమ్ = యాగాశ్వమును; అపాహరత్ = అపహరించెను;

భావము:

యజమాను డగు సగరుని యాగ ఉత్సవము నందు ఇంద్రుడు రాక్షస రూపధారియై యాగాశ్వమును అపహరించెను.

1-8-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

హ్రియమాణే తు కాకుత్స్థ!
 తస్మిన్నశ్వే మహాత్మనః ।
ఉపాధ్యాయగణాస్సర్వే
 యజమానమథాబ్రువన్ ॥

టీకా:

హ్రియమాణే = అపహరించుచుండగా; తు; కాకుత్స్థః = రామా; తస్మిన్ = ఆ గుఱ్ఱము; అశ్వే = గుఱ్ఱము; మహాత్మనః = మహాత్ములైన; ఉపాధ్యాయ = ఋత్విక్కుల; గణాః = సమూహములు; సర్వే = అందరు; యజమానమ్ = యజమానుడగు సగరుని గూర్చి; అథా = అప్పుడు; అబ్రువన్ = పలికిరి;

భావము:

రామా! ఆ మహాత్ముడి యాగాశ్వము అపహరించబడు చుండగా ఋత్విక్కుల గణముల వారందరు యజమానుడైన సగరునితో ఇట్లు

1-9-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“అయం పర్వణి వేగేన
 యజ్ఞీయాశ్వోఽ పనీయతే ।
హర్తారం జహి కాకుత్స్థ
 హయశ్చైవోపనీయతామ్ ॥

టీకా:

అయమ్ = ఈ; పర్వణి = ఉత్సవమునందు (యాగ పర్వము); వేగేన = వేగముచేత; యజ్ఞియాశ్వః = యాగాశ్వము; అపనీయతే = అపహరింపబడుచున్నది; హర్తారమ్ = అపహరించు వానిని; జహి = చంపుము; కాకుత్స్థ = కకుత్స్థ వంశీయుడవైన సగర చక్రవర్తీ; హయః = అశ్వము; చ; ఉపనీయతామ్ = తిరిగి తీసుకొని రాబడును గాక.

భావము:

“ఓ సగరచక్రవర్తీ! ఈ ఉత్సవసంద్రభంలో యాగాశ్వము అపహరించి తీసుకుని పోవుచున్నారు. వానిని సంహరించి అశ్వమును తెప్పింతువు గాక.

1-10-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

యజ్ఞచ్ఛిద్రం భవత్యేతత్
 సర్వేషామశివాయ నః ।
తత్తథా క్రియతాం రాజన్
 యథాఽ చ్ఛిద్రః క్రతుర్భవేత్ఠ ॥

టీకా:

యజ్ఞత్ = యజ్ఞసంబంధమైన; ఛిద్రమ్ = అపరాధము; భవతి = అగును; ఏతత్ = దానివలన; సర్వేషామ్ = అందరికిని; అశివాయ = అమంగళము; నః = అగును; తత్ = అందువలన; తథా = ఆ విధముగ; క్రియతాం = చేయబడునుగాక; రాజన్ = రాజా; యథా = ఎట్లు; అచ్ఛిద్రః = అపరాధరహితము; క్రతుః = యాగ కార్యములు; భవేత్ = అగును.

భావము:

ఓ సగరచక్రవర్తీ!యాగములో ఈ అపహరణ యజ్ఞాపరాథము అందరకు అమంగళకరమైనది. అందువలన రాజా! యాగ నిర్వహణ దోషరహితమగునట్లు తగిన చర్యలు తీసుకొనుడు."

1-40-ఆ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఉపాధ్యాయవచ శ్శ్రుత్వా తస్మిన్ సదసి పార్థివః|
షష్టిం పుత్రసహస్రాణి వాక్యమేతదువాచ హ||

1-12-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

"గతిం పుత్రా న పశ్యామి
 రక్షసాం పురుషర్షభాః ।
మంత్రపూతైర్మహాభాగైః
 ఆస్థితో హి మహాక్రతుః ॥

టీకా:

గతిమ్ = ఇక్కడకు ప్రవేశించుటను; పుత్రాః = పుత్రులారా; న పశ్యామి = చూడను; రక్షసామ్ = రాక్షసులకు; పురుషర్షభాః = పురుష శ్రేష్ఠులారా; మంత్రపూతైః = మంత్రములచే పునీతులైన; మహాభాగైః = మహానుభావులచే; అస్థితః = అధిష్టింపబడినది; హి = ఏలననగా; మహక్రతుః = మహాయాగము;

భావము:

"పురుషశ్రేష్ఠులైన కుమారులారా! ఈ యజ్ఞ ప్రదేశము మంత్రములచే పునీతులైన మహానుభావులచే అధిష్టింపబడి యున్నందున రాక్షసులు రాలేరని తలచెదను.

1-13-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తద్గచ్ఛత విచిన్వధ్వం
 పుత్రకా! భద్రమస్తు వః ।
సముద్రమాలినీం సర్వాం
 పృథివీమనుగచ్ఛత ॥

టీకా:

తత్ = అందువలన; గచ్ఛత = వెళ్ళవచ్చును; విచిన్వ = వెదకుడు; అధ్వమ్ = మార్గములను; పుత్రకాః = పుత్రులారా; భద్రమ్ = శుభము; అస్తు = అగుగాక; వః = మీకు; సముద్ర = సాగరము; మాలినీమ్ = మేఖలముగా గల; సర్వామ్ = సమస్త; పృధివీమ్ = భూమిని; అనుగచ్ఛత = అనుసరించుడు ( వెదకుడు);

భావము:

అందువలన పుత్రులారా! అశ్వమును, చోరుని కనుగొనుటకు చతుస్సాగర పర్యంతమైన సమస్త భూమండలమును వెదకుడు. మీకు శుభమగుగాక!

1-14-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఏకైకం యోజనం పుత్రా!
 విస్తారమభిగచ్ఛత ।
యావత్తురగసందర్శః
 తావత్ ఖనత మేదినీమ్ ।
తం చైవ హయహర్తారం మార్గమాణా మమాజ్ఞయా॥

టీకా:

ఏకైక = ఒక్కొక్క; యోజనమ్ = యోజనమునుఠ; పుత్రా = పుత్రులారా; విస్తారమ్ = వైశాల్యమును; అధిగచ్ఛత = తీసుకొనుడు; యావత్ = ఎప్పటికగునో; తురగ = గుఱ్ఱము; సందర్శః = కనబడుట; తావత్ = అప్పటి వరకు; ఖనత = త్రవ్వుడు; మేదినీమ్ = భూమిని; తం = ఆ; చైవ =; హయహర్తారం = గుఱ్ఱమునపహరించిన వానిని; మార్గమాణాః = వెదకుచున్నవారై; మమ = నాయొక్క; ఆజ్ఞయా = ఆజ్ఞచేత.

భావము:

నా ఆజ్ఞ ప్రకారము ఒక్కొక్క యోజనమును తీసుకొని తురగము నపహరించిన వారిని వెదకుచు గుఱ్ఱము కనబడునంతవరకు త్రవ్వుడు.

1-15-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

దీక్షితః పౌత్రసహితః
 సోపాధ్యాయగణో హ్యహమ్ ।
ఇహ స్థాస్యామి భద్రం వో
 యావత్తురగదర్శనమ్" ॥

టీకా:

దీక్షితః = దీక్షవహించిన వాడను; పౌత్రః = మనుమడు; సహితః = తో కలిసి; స = కూడి; ఉపాధ్యాయ = ఋత్విక్కుల; గణః = సమూహములతో; అహమ్ = నేను; ఇహ = ఇక్కడే; స్థాస్యామి = ఉండగలను; భద్రమ్ = శుభము; వః = మీకు; యావత్ = వరకు; తురగః = అశ్వము; దర్శనమ్ = కనబడు.

భావము:

దీక్ష చేపట్టిన నేను మనుమడు అంశుమంతునితో, ఋత్విజు లతో ఇక్కడే అశ్వము కనబడువరకు ఉండగలను. మీకు శుభమగుగాక!

1-16-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తే సర్వే హృష్టమనసో
 రాజ పుత్రా మహాబలాః ।
జగ్ముర్మహీతలం రామ
 పితుర్వచనయంత్రితాః ॥

టీకా:

తే = వారు; సర్వే = అందరును; హృష్టః = సంతోషము నొందిన; మనసః = మనసు కలవారై; రాజపుత్రా = రాజకుమారులు; మహా = మిక్కిలి; బలాః = బలశాలులు; జగ్ముః = వెళ్ళిరి; మహీతలమ్ = భూమండలము; రామ = రామా!; పితుః = తండ్రియొక్క; వచన = ఆజ్ఞచే; యంత్రితా = బద్దులై.

భావము:

ఆ మహా బలవంతులైన రాకుమారులు సంతోషమానసులై తండ్రి సగరుని ఆజ్ఞాబద్దులై భూమండలము అంతా వెతుకుటకు బయలుదేరిరి.

1-17-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

యోజనాయామవిస్తారమ్
 ఏకైకో ధరణీతలమ్ ।
బిభిదుః పురుషవ్యాఘ్ర!
 వజ్రస్పర్శసమైర్నఖైః ॥

టీకా:

యోజన = ఒక యోజనము యొక్క; ఆయామ = పొడవు; విస్తారమ్ = వెడల్పులు గల; ఏక ఏకః = ఒక్కొక్క; ధరణీతలమ్ = భూ ప్రదేశమును; బిభిదుః = బ్రద్దలు కొట్టిరి; పురుషవ్యాఘ్ర = నరశార్దూలా; వజ్ర = వజ్రము యొక్క; స్పర్శ = తాకుడుతో; సమైః = సమానమైన; నఖైః = గోళ్ళతో;

భావము:

ఓ నరశార్దూలా! (రామా) ఒక్కొక్క చదరపుయోజనము స్థలమును తీసుకుని నేలను వజ్రమువంటి తమ గట్టి గోళ్ళతో బ్రద్దలు కొట్టిరి.
*గమనిక:-  *- యోజన ఆయామ విస్తారమ్- ఒక చదరపు యోజనము

1-18-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

శూలైరశనికల్పైశ్చ
 హలైశ్చాపి సుదారుణైః ।
భిద్యమానా వసుమతీ
 ననాద రఘునందన! ॥

టీకా:

శూలైః = శూలములతోడను; అశని = వజ్రాయుధముతో; కల్పైః = సమమైనట్టి వగు; చ; హలైః = నాగళ్ళతోడను; చ; అపి = కూడ; సుదారుణైః = మహా భయంకరమైన; భిద్యమానా = భేదింపబడుచున్న; వసుమతీ = భూమి; ననాద = ధ్వనించెను; రఘునందన = రఘువంశ కుమారుడవైన రామా!;

భావము:

రఘురామా! వజ్రాయుధముతో సమానమైన శూలముల తోడను, మహాభయంకరమైన నాగళ్ళ తోడను త్రవ్వుచుండగా భూమి దద్దరిల్లినది.

1-19-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

నాగానాం వధ్యమానానాం
 అసురాణాం చ రాఘవ! ।
రాక్షసానాం చ దుర్దర్షః
 సత్త్వానాం నినదోఽ భవత్ ॥

టీకా:

నాగానాం = సర్పములయొక్క; మథ్యమానానామ్ = నలగగొట్ట బడుచున్న; అసురాణామ్ = దైత్యులయొక్కయు; చ; రాఘవ! = రామా!; రాక్షసానాం = రాక్షసులయొక్కయు; చ; దుర్ధర్షః = సహింపరాని; సత్వానామ్ = ఇతర ప్రాణులయొక్కయు; నినదః = అరుపులు; అభవత్ = ఏర్పడెను;

భావము:

రఘువంశ సంభవా! భూమిని త్రవ్వుచున్నప్పుడు నలగకొట్ట బడుతున్న నాగుల, అసురుల, రాక్షసుల, ఇతర ప్రాణుల దుర్భరమైన ఆర్త ధ్వనులు వినవచ్చెను.

1-40-ఆ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

యోజనానాం సహస్రాణి షష్టిం తు రఘునన్దన! |
బిభిదుర్ధరణీం వీరాః రసాతలమనుత్తమమ్||

1-21-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఏవం పర్వతసంబాధం
 జమ్బూద్వీపం నృపాత్మజాః ।
ఖనంతో నృపశార్దూల!
 సర్వతః పరిచక్రముః ॥

టీకా:

ఏవమ్ = ఈ విధముగా; పర్వత = పర్వతములచే; సంబాధమ్ = ఇరుకైన; జంబూద్వీపమ్ = జంబూద్వీపమును; నృపాత్మజాః = రాజకుమారులు; ఖనంతః = త్రవ్వుచున్న వారై; నృపశార్దూల = రాజశ్రేష్ఠుడా!; సర్వతః = అంతట; పరిచక్రముః = సంచరించిరి.

భావము:

ఓ రామచంద్రా! ఈ విధముగా పర్వతములతో ఇరుకైన జంబూద్వీపమును రాజకుమారులు త్రవ్వుచు భూమి యంతట సంచరించిరి.

1-22-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తతో దేవాః సగంధర్వాః
 సాసురాస్సహపన్నగాః ।
సమ్భ్రాంతమనసః సర్వే
 పితామహముపాగమన్ ॥

టీకా:

తతః = తరువాత; దేవాః = దేవతలు; స = సహితముగ; గంధర్వాః = గంధర్వులతో; స = సహితముగ; అసురాః = అసురులతో; సహ = సహితముగ; పన్నగాః = నాగులతో; సమ్భ్రాంత = కలత చెందిన; మనసః = మనస్కులై; సర్వే = అందరూ; పితామహమ్ = బ్రహ్మదేవుని; ఉపాగమన్ = చేరిరి.

భావము:

అప్పుడు దేవతలు కలత చెందిన మనసులు కలవారై గంధర్వులతో, అసురులతో, నాగులతో కలసి బ్రహ్మదేవుని వద్దకు వెళ్ళిరి.

1-23-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తే ప్రసాద్య మహాత్మానం
 విషణ్ణవదనాస్తదా ।
ఊచుః పరమసంత్రస్తాః
 పితామహమిదం వచః ॥

టీకా:

తే = ఆ దేవతలు; ప్రసాద్య = ప్రసన్నుని చేసికొని; మహాత్మానమ్ = మహాత్ముని; విషణ్ణః = దిగులు పడిన; వదనాః = ముఖములు కలవారును; తదా = అప్పుడు; ఊచుః = పలికిరి; పరమ = మిక్కిలి; సంత్రస్తాః = భయపడినవారును; పితామహమ్ = బ్రహ్మదేవుని; ఇదమ్ = ఈ; వచః = వాక్యమును.

భావము:

అప్పుడు విపరీతమైన భయముతో విషణ్ణ వదనులైన దేవతలు మహాత్ముడైన బ్రహ్మదేవుని ప్రసన్నుని చేసికొని ఇట్లనిరి.

1-24-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“భగవన్! పృథివీ సర్వా
 ఖన్యతే సగరాత్మజైః ।
బహవశ్చ మహాత్మానో
 హన్యంతే తలవాసినః ॥

టీకా:

భగవన్ = ఓ బ్రహ్మదేవా; పృథివీ = భూమండలము; సర్వా = మొత్తము; ఖన్యతే = త్రవ్వబడుచున్నది; సగరాత్మజైః = సగరపుత్రులచే; బహవః = చాలమంది; చ; మహాత్మానః = మహాత్ములు; హన్యంతే = చంపబడుచున్నారు; తల = పాతాళలోకములో; వాసినః = నివసించువారు.

భావము:

"ఓ బ్రహ్మదేవా! సగరపుత్రులచే భూమి యంతయు త్రవ్వ బడుచున్నది. రసాతలములో నివసించు మహాత్ములు చాలామంది చంపబడుచున్నారు.

1-25-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అయం యజ్ఞహరోఽ స్మాకం
 అనేనాశ్వోఽ పనీయతే ।
ఇతి తే సర్వభూతాని
 నిఘ్నంతి సగరాత్మజాః" ॥

టీకా:

అయమ్ = వీడు; యజ్ఞ = యాగమును; హరః = ధ్వంసము చేసినవాడు; అస్మాకమ్ = మన; అనేన = వీని వలన; అశ్వః = గుఱ్ఱము; అపనీయతే = అపహరింపబడినది; ఇతి = అనుచు; తే = వారు; సర్వ = సమస్తమైన; భూతాని = సప్రాణులను; నిఘ్నంతి = వధించు చున్నారు; సగరాత్మజాః = సగర పుత్రులు;

భావము:

వీడే మన యాగమును ధ్వంసము చేసినవాడు. వీడే మన యాగాశ్వమును అపహరించినవాడు అని సగరపుత్రులు సమస్త ప్రాణులను వధించుచున్నారు."

1-26-గద్యం.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే
 వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే
బాలకాండే
 ఏకోనచత్వారింశః సర్గః

టీకా:

ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; ఏకోనచత్వారింశః [39] = ముప్పైతొమ్మిదవ; సర్గః = సర్గ.

భావము:

ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచిత తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, బాలకాండలోని ముప్పైతొమ్మిదవ [39] సర్గ సంపూర్ణము.