బాలకాండమ్ : ॥సప్తత్రింశః సర్గః॥ [37 కుమారస్వామి జన్మము]
- ఉపకరణాలు:
తప్యమానే తదా దేవే
దేవాః సర్షిగణాః పురా ।
సేనాపతిమభీప్సంత
పితామహముపాగమన్ ॥
టీకా:
తప్యమానే = తపస్సు చేస్తూండగా; తదా = అప్పుడు; దేవే = పరమేశ్వరుడు; దేవాః = దేవతలు; స = కలిసి ఉన్న; ఋషి = ఋషుల; గణాః = మసూహముతో; పురా = పూర్వము; సేనాపతిమ్ = సేనాపతిని; అభీప్సంత = కోరికతో; పితామహమ్ = బ్రహ్మదేవుని; ఉపాగమన్ = చేరిరి.
భావము:
పూర్వము పరమేశ్వరుడు తపస్సు చేసుకొనుచుండెను. అప్పుడు దేవతలు ఋషులు తమకు సేనాపతి కావలెనను కోరికతో బ్రహ్మదేవుని వద్దకు వెళ్ళిరి.
- ఉపకరణాలు:
తతోఽ బ్రువన్ సురాః సర్వే
భగవంతం పితామహమ్ ।
ప్రణిపత్య శుభం వాక్యం
సేంద్రాః సాగ్నిపురోగమాః ॥
టీకా:
తతః = తరువాత; ఆబ్రువన్ = పలికిరి; సురాః = దేవతలు; సర్వే = అందరూ; భగవంతమ్ = భగవంతుడైన; పితామహమ్ = బ్రహ్మదేవుని గురించి; ప్రణిపత్య = ప్రణామము చేసి; శుభం = శుభకరమైన; వాక్యం = మాటలను; స ఇంద్రాః = ఇంద్రునితో; స = సహిత; అగ్ని = అగ్నిదేవునితో; పురోగమా = ముందుంచుకుని.
భావము:
ఇంద్రుని అగ్నిదేవుని ముందు నిలుపుకొని దేవతలు అందరు బ్రహ్మదేవుని వద్దకు వెళ్ళి ప్రణామములు చేసి బ్రహ్మతో మంచి మాటలతో ఇట్లనిరి.
- ఉపకరణాలు:
“యో నః సేనాపతిర్దేవ
దత్తో భగవతా పురా ।
తపః పరమమాస్థాయ
తప్యతే స్మ సహోమయా ॥
టీకా:
యః = ఎవరినైతే; నః = మాకు; సేనాపతిః = సేనాపతి; దేవ = దేవా; దత్తః = ఇచ్చినావో; భగవతా = భగవంతుడా; పురా = పూర్వము; తపః = తపస్సు; పరమమ్ = బహుమిక్కిలిగా; ఆస్థాయ = పాటించి; తప్యతే = తపస్సు చేయుచున్నాడు; స్మ = చూడుము (సుమా); సహ = కలసి; ఉమయా = ఉమతో.
భావము:
“భగవంతుడా! ఓ బ్రహ్మదేవా! పూర్వము నువ్వు మాకు సేనాపతిగా ఇచ్చిన, ఆ పరమశివుడు ఉమాదేవితో కలసి అతి నియమముగా తపస్సు చేయుచున్నాడు.
- ఉపకరణాలు:
యదత్రానంతరం కార్యం
లోకానాం హితకామ్యయా ।
సంవిధత్స్వ విధానజ్ఞ
త్వం హి నః పరమా గతిః"" ॥
టీకా:
యత్ = ఏది; అత్ర = ఈ విషయంలో; అనంతరమ్ = తరువాత; కార్యమ్ = చేయ వలసినదో; లోకానామ్ = లోకముల యొక్క; హిత = మేలు; కామ్యయా = కోరిక కొరకు; సంవిధత్స్వ = చేయుము; విధానజ్ఞ = పరిష్కారము తెలిసిన; త్వమ్ = నీవు; హి = మాత్రమే; నః = మాకు; పరమా = గొప్ప; గతిః = దిక్కు.
భావము:
లోక హితము కొరకు ఈ విషయములో ఇప్పుడు ఏమి చేయవలెనో అది నీవే చేయుము. దీనికి తగిన పరిష్కారము నీకే తెలియును. నీవే మాకు గొప్ప దిక్కు. ”
- ఉపకరణాలు:
దేవతానాం వచః శ్రుత్వా
సర్వలోకపితామహః ।
సాన్త్వయన్ మధురైర్వాక్యైః
త్రిదశానిదమబ్రవీత్ ॥
టీకా:
దేవతానామ్ = దేవతలయొక్క; వచః = మాటలు; శ్రుత్వా = విని; సర్వలోక పితామహః = బ్రహ్మదేవుడు, సమస్త లోకములకు పితామహుడు; సాన్త్వయన్ = శాంత పరచు; మధురై = మధురమైన; వాక్యైః = మాటలతో; త్రిదశాన్ = దేవతలను; ఇదమ్ = ఈ; అబ్రవీత్ = పలికెను.
భావము:
దేవతల మొఱ విని; శాంత పరచు విధముగా బ్రహ్మ వారితో అనునయంగా మధురంగా ఇట్లు పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
శైలపుత్ర్యా యదుక్తం తత్
న ప్రజాః సంతు పత్నిషు ।
తస్యా వచనమక్లిష్టం
సత్యమేతన్న సంశయః ॥
టీకా:
శైలపుత్ర్యా = పర్వత పుత్రి ఉమాదేవి చేత; యది = ఎలాగైనా; ఉక్తమ్ = చెప్పబడినదో; తత్ = ఆ; న = వీలుకాదు; ప్రజాసంతు = మీరు సంతానము కనుట; పత్నిషు = భార్యల యందు; తస్యాః = ఆమె యొక్క; వచనమ్ = మాట; అక్లిష్టమ్ = వైరుధ్యము లేనిది; సత్యమ్ = సత్యము; ఏతత్ = ఈవిషయంలో; న = లేదు; సంశయః = సంశయము.
భావము:
ఉమాదేవి ఎలాగైనా మీకు మీ భార్యల యందు సంతానం కలుగదు అని ఏమాత్రం క్లిష్టంకాని పదాలలో శాపం ఇచ్చెను. దానికి తిరుగులేదన్నది నిస్సందేహంగా సత్యమే.
- ఉపకరణాలు:
ఇయమాకాశగా గంగా
యస్యాం పుత్రం హుతాశనః ।
జనయిష్యతి దేవానాం
సేనాపతిమరిందమమ్ ॥
టీకా:
ఇయం = ఈ; ఆకాశగా = ఆకాశములో ప్రవహించు; గంగా = గంగ; యస్యామ్ = ఎలాంటి; పుత్రమ్ = కుమారుని; హుతాశనః = అగ్నిదేవుడు; జనయిష్యతి = పుట్టించగలడంటే; దేవానామ్ = దేవతల యొక్క; సేనాపతిమ్ = సేనాపతి; అరిందమమ్ = శత్రు సంహారము చేయగల.
భావము:
ఆకాశములో ప్రవహించు ఈ గంగామాత యందు అగ్నిదేవుడు, దేవతలకు సేనాపతియై శత్రు సంహరము చేయగల కుమారునికి పుట్టించగలడు.
- ఉపకరణాలు:
జ్యేష్ఠా శైలేంద్రదుహితా
మానయిష్యతి తత్సుతమ్ ।
ఉమాయాస్తద్బహుమతం
భవిష్యతి న సంశయః"" ॥
టీకా:
జ్యేష్ఠా = పెద్దదైన; శైలేంద్రదుహితా = పర్వతరాజు హిమవంతుని కూతురు, గంగ; మానయిష్యతి = అంగీకరింప గలదు; తత్ = ఆ; సుతమ్ = కుమారుని; ఉమాయాః = ఉమకు; తత్ = అది; బహుమతమ్ = చాల ఇష్టమైనది; భవిష్యతి = కా గలదు; న = లేదు; సంశయః = సందేహము.
భావము:
హిమవంతుని పెద్ద కుమార్తె ఐన గంగ అగ్నిదేవుని వలన ఆ కుమారుని కనుటకు అంగీకరించును. ఈ ఘటన ఉమాదేవికి కూడా యిష్టమగును. ఇందులో సందేహము లేదు.”
- ఉపకరణాలు:
తచ్ఛ్రుత్వా వచనం తస్య
కృతార్థా రఘునందన! ।
ప్రణిపత్య సురాః సర్వే
పితామహమపూజయన్ ॥
టీకా:
తత్ = ఆ; శ్రుత్వా = విని; వచనమ్ = మాట; తస్య = అతనికి; కృతార్థా = కృతార్థులై; రఘునందన = రఘుం వంశంలో పుట్టిన వాడా, రామా; ప్రణిపత్య = నమస్కరించి; సురాః = దేవతలు; సర్వే = అందరూ; పితామహమ్ = బ్రహ్మదేవుని; ఆపూజయన్ = పూజించిరి.
భావము:
ఓ రామా! దేవతలందరూ బ్రహ్మదేవుని మాటలను విని; తమ కోరిక నెరవేరబోవుచున్నందుకు బ్రహ్మదేవునికి నమస్కరించి ఆయనను పూజించిరి.
- ఉపకరణాలు:
తే గత్వా పర్వతం రామ
కైలాసం ధాతుమండితమ్ ।
అగ్నిం నియోజయామాసుః
పుత్రార్థం సర్వదైవతాః ॥
టీకా:
తే = ఆ; గత్వా = వెళ్ళి; పర్వతమ్ = పర్వతము; రామ = రామా; కైలాసమ్ = కైలాసము గూర్చి; ధాతు మండితమ్ = ధాతువులతో అలంకరింపబడిన; అగ్నిమ్ = అగ్నిదేవుని; నియోజయామాసుః = ఆజ్ఞాపించిరి; పుత్రార్థం = కుమారుని కొరకు; సర్వ దేవతాః = దేవతలందరూ.
భావము:
దేవతలందరు ధాతువులతో అలంకరింపబడి ఉన్న కైలాసపర్వతమునకు వెళ్ళి, కుమారుని కనవలెనని అగ్నిదేవుని ఆజ్ఞాపించిరి.
- ఉపకరణాలు:
“దేవకార్యమిదం దేవ!
సంవిధత్స్వ హుతాశన! ।
శైలపుత్ర్యాం మహాతేజో
గంగాయాం తేజ ఉత్సృజ"" ॥
టీకా:
దేవకార్యమ్ = దైవకార్యము; ఇదమ్ = ఈ; దేవ = దేవా; సంవిధత్స్వ = చేయుము; హుతాశన = అగ్ని; శైలపుత్ర్యామ్ = పర్వతరాజైన హిమవంతుని కుమార్తె; మహాతేజః = గొప్ప తేజస్సు కలవాడా; గంగాయామ్ = గంగ యందు; తేజః = తేజస్సు; ఉత్సృజ = విడువుము.
భావము:
“ఓ అగ్నిదేవా! ఈ దైవకార్యము చేయుము. నీ యందున్న శివ తేజస్సును హిమవంతుని కుమార్తెయగు గంగాదేవి యందు విడువుము.”
- ఉపకరణాలు:
దేవతానాం ప్రతిజ్ఞాయ
గంగామభ్యేత్య పావకః ।
“గర్భం ధారయ వై దేవి!
దేవతానామిదం ప్రియమ్"" ॥
టీకా:
దేవతానామ్ = దేవతలకు; ప్రతిజ్ఞాయ = ప్రమాణము చేసి; గంగామ్ = గంగను; అభ్యేత్య = చేరి; పావకః = అగ్నిదేవుడు; గర్భమ్ = గర్భమును; ధారయ వై = ధరింపుము; దేవి = దేవీ, గంగ; దేవతానామ్ = దేవతలకు; ఇదమ్ = ఇది; ప్రియమ్ = ఇష్టమైనది.
భావము:
అగ్నిదేవుడు ""అట్లే చేయుదు"" నని దేవతలకు మాట ఇచ్చి, గంగాదేవిని సమీపించి ""శివ తేజస్సుతో నీవు గర్భము దాల్చుము. ఇది దేవతలకు ప్రియమైన కార్యము"" అని పలికెను.
- ఉపకరణాలు:
తస్య తద్వచనం శ్రుత్వా
దివ్యం రూపమధారయత్ ।
దృష్ట్వా తన్మహిమానం స
సమంతాదవకీర్యత ॥
టీకా:
తస్య = ఆ యొక్క; తత్ = ఆ; వచనమ్ = మాటను; శ్రుత్వా = విని; దివ్యమ్ = దివ్యమైన; రూపమ్ = రూపమును; అధారయత్ = ధరించెను; దృష్ట్వా = చూసి; తత్ = ఆ; మహిమానమ్ = మహిమను; సః = అతడు; సమంతాత్ = అంతటను; అవకీర్యత = వ్యాపించెను.
భావము:
గంగాదేవి అగ్నిదేవుని మాటను విని, దివ్యమైన రూపమును ధరించెను. ఆ మహిమాన్వితమైన రూపము చూసి అగ్నిదేవుడు ఆమె శరీరమంతటను వ్యాపించెను.
- ఉపకరణాలు:
సమంతతస్తదా దేవీం
అభ్యషించత పావకః ।
సర్వస్రోతాంసి పూర్ణాని
గంగాయా రఘునందన! ॥
టీకా:
సమంతతః = అంతటా; తదా = తరువాత; దేవీమ్ = దేవిని; అభ్యషించత = తడిపెను; పావకః = అగ్నిదేవుడు; సర్వ = సకల; స్రోతాంసి = అవయవములను; పూర్ణాని = నిండిపొయెను; గంగాయా = గంగ యొక్క; రఘునందన = రామా.
భావము:
రామా! తరువాత అగ్నిదేవుడు తనలోనున్న శివ వీర్యమును గంగాదేవి యందు విడిచెను. దానితో గంగ సర్వావయవములు నిండిపోయెను.
- ఉపకరణాలు:
తమువాచ తతో గంగా
సర్వదేవపురోహితమ్ ।
“అశక్తా ధారణే దేవ
తవ తేజః సముద్ధతమ్"" ॥
టీకా:
తమ్ = ఆ; ఉవాచ = పలికెను; తతః = తరువాత; గంగా = గంగ; సర్వదేవపురోహితమ్ = అగ్నిదేవుని గురించి; అశక్తా = శక్తిలేని; ధారణే = ధరించుటకు; దేవ = దేవా, అగ్ని; తవ = నీ యొక్క; తేజః = తేజస్సు; సముద్ధతమ్ = విజృంభించిన.
భావము:
తరువాత దేవతలందరికి ముందుగా ఎంచదగ్గవాడైన అగ్నిదేవునితో గంగాదేవి ""ఓ అగ్నిదేవా! నా శరీరమంతటా నిండిన ఈ శివ తేజస్సును నేను భరించలేను.”
- ఉపకరణాలు:
దహ్యమానాగ్నినా తేన
సంప్రవ్యథితచేతనా ।
అథాబ్రవీదిదం గంగాం
సర్వదేవహుతాశనః ॥
టీకా:
దహ్యమానా = దహింపబడుతున్న; అగ్నినా = అగ్నిచేత; తేన = ఆ; సంప్రవ్యథిత చేతనా = మిక్కిలి క్షోభించబడిన చైతన్యము (స్పృహ) కలామెతో; అథ = తరువాత; అబ్రవీత్ = అనెను; ఇదమ్ = దీనిని; గంగామ్ = గంగను గురించి; సర్వదేవ హుతాశనః = అగ్ని దేవుడు.
భావము:
అలా అగ్నిచేత దహింప బడుతూ, స్పృహకోల్పోబోవుచున్న గంగాదేవితో అగ్నిదేవుడు ఇలా అనెను.
- ఉపకరణాలు:
శ్రుత్వా త్వగ్నివచో గఙగా
తం గర్భమతిభాస్వరమ్|
ఉత్ససర్జ మహాతేజ
స్స్రోతోభ్యో హి తదానఘ !||
- ఉపకరణాలు:
ఉత్ససర్జ మహాతేజః
స్రోతోభ్యో హి తదాఽ నఘ! ।
యదస్యా నిర్గతం తస్మాత్
తప్తజామ్బూనదప్రభమ్ ॥
టీకా:
ఉత్ససర్జ = విడిచెను; మహాతేజః = గొప్ప తేజస్సు కలవాడా; స్రోతోభ్యః = అవయవముల నుండి; తదా = అప్పుడు; అనఘ = పాప రహితుడ; యత్ = ఆ; అస్యాః = ఏది; నిర్గతమ్ = బయలుపడిన; తస్మాత్ = దాని నుండి; తప్తజామ్బూనాదప్రభమ్ = పుటంపెట్టిన బంగారపు కాంతితో.
భావము:
ఆ గంగాదేవి పుటంపెట్టిన బంగారపు కాంతితో కూడిన శివతేజస్సును భూమిపై విడిచిపెట్టెను.
- ఉపకరణాలు:
కాంచనం ధరణీం ప్రాప్తం
హిరణ్యమమలం శుభమ్ ।
తామ్రం కార్ష్ణాయసం చైవ
తైక్ష్ణ్యాదేవాభ్యజాయత ॥
టీకా:
కాంచనమ్ = బంగారము; ధరణీమ్ = భూమిని; ప్రాప్తమ్ = పొందినదో; హిరణ్యమ్ = వెండియును (ఆంధ్రశబ్ధరత్నాకరము); అమలమ్ = పరిశుద్ధమైన; శుభమ్ = మంగళకరమైన; తామ్రం = రాగి; కార్ష్ణాయసమ్ = ఇనుము; చైవ = ఇవి కూడ; తైక్ష్ణాత్ = తీక్షణత్వము నుండి; అభ్యజాయత = పుట్టెను.
భావము:
భూమి పై పడిన ఆ శివతేజస్సు యొక్క తీక్ష్ణత వలన (పుటంపెట్టిన బంగారపు కాంతితో) బంగారము, పరిశుద్ధమైన మంగళకరమైన వెండి, రాగి మఱియు ఇనుము పుట్టెను
- ఉపకరణాలు:
మలం తస్యాభవత్తత్ర
త్రపు సీసకమేవ చ ।
తదేతద్ధరణీం ప్రాప్య
నానాధాతురవర్దత ॥
టీకా:
మలమ్ = అశుద్ధము; తస్య = ఆ యొక్క; ఆభవత్ = అయ్యెను; తత్ర = అక్కడ; త్రపు = తగరము; సీసకమ్ ఏవచ = సీసము; తత్ ఏతత్ = ఆ; ధరణీమ్ = భూమిని; ప్రాప్య = పొంది; నానా = వివిధములైన; ధాతుః = లోహములు; అవర్ధత = వృద్ధి చెందినవి.
భావము:
ఆ శివ రేతస్సులోని మలము వలన అక్కడ తగరము, సీసము, మొదలగు నానా విధములైన లోహములు పుట్టినవి.
- ఉపకరణాలు:
నిక్షిప్తమాత్రే గర్భే తు
తేజోభిరభిరంజితమ్ ।
సర్వం పర్వతసన్నద్ధం
సౌవర్ణమభవద్వనమ్ ॥
టీకా:
నిక్షిప్తమాత్రే = ఉంచబడుట వలననే; గర్భే = గర్భము; తేజోభిః = తేజస్సు వలన; అభిరంజితమ్ = రంజింపబడినదై; సర్వమ్ = మొత్తము; పర్వత = పర్వతముపై; సన్నద్ధమ్ = మొలకెత్తిన; సౌవర్ణమ్ = బంగారు మయముగా; అభవత్ = అయ్యెను; వనమ్ = శరవణము, రెల్లుగడ్డి.
భావము:
గంగాదేవి గర్భమును ఆ పర్వతము వద్ద విడిచి పెట్టగానే, అక్కడ ఆ పర్వతము మీద మొలకెత్తిన రెల్లుగడ్డి అంతా బంగారుమయమైనది.
- ఉపకరణాలు:
జాతరూపమితి ఖ్యాతం
తదాప్రభృతి రాఘవ! ।
సువర్ణం పురుషవ్యాఘ్ర!
హుతాశనసమప్రభమ్ ।
తృణవృక్షలతాగుల్మం
సర్వం భవతి కాంచనమ్ ॥
టీకా:
జాతరూపమ్ = బంగారము; ఇతి = అని; ఖ్యాతమ్ = ప్రసిద్ధమైనది; తదా = అప్పటి; ప్రభృతి = మొదలు, నుండి; రాఘవ = రామా; సువర్ణమ్ = బంగారము; పురుషవ్యాఘ్ర = పురుషులలో శ్రేష్ఠుడా; హుతాశన = అగ్ని; సమప్రభమ్ = సమానమైన కాంతిగలది; తృణ = గడ్డి; వృక్ష = వృక్షములు; లతా = తీగలు; గుల్మమ్ = పొదలు; సర్వం = అన్నీ; భవతి = ఐనవి; కాంచనమ్ = బంగారము.
భావము:
పురుష వ్యాఘ్రమా! రామా! అప్పడినుండి అగ్ని అంత కాంతి గల బంగారము జాతరూపముగా (ప్రశస్త రూపమున పుట్టినదిగా) ప్రసిద్ధి చెందినది. గడ్డి, చెట్లు, లతలు, పొదలు అన్నియు బంగారము అయినవి.
- ఉపకరణాలు:
తం కుమారం తతో జాతం
సేంద్రాః సహ మరుద్గణాః ।
క్షీరసంభావనార్థాయ
కృత్తికాః సమయోజయన్ ॥
టీకా:
తమ్ = ఆ; కుమారమ్ = కుమారస్వామి; తతః = తరువాత; జాతమ్ = పుట్టిన; స = కూడిన; ఇంద్రాః = ఇంద్రుడు; సహ = సహితము; మరుద్గణాః = మరుత్తులు అను దేవగణములు; క్షీరమ్ = పాలు; సంభావనార్థాయ = ఇచ్చి పోషించుటకొరకు; కృత్తికాః = కృత్తికలను; సమయోజయన్ = ఏర్పాటు చేసిరి.
భావము:
ఇంకా కుమారస్వామి అలా పుట్టాడు. ఇంద్రుడు, మరుద్గణాలు కుమారస్వామికి పాలు ఇచ్చుటకు కృత్తికలను ఏర్పాటు చేసిరి.
- ఉపకరణాలు:
తాః క్షీరం జాతమాత్రస్య
కృత్వా సమయముత్తమమ్ ।
దదుః పుత్రోఽ యమస్మాకం
సర్వాసామితి నిశ్చితాః ॥
టీకా:
తాః = ఆ; క్షీరమ్ = పాలు; జాత మాత్రస్య = అప్పుడే జన్మించిన ఆ బాలునికి; కృత్వా = చేసి; సమయమ్ = కట్టుబాటును; ఉత్తమమ్ = గొప్పదైన; దదుః = ఇచ్చిరి; పుత్రః = పుత్రుడు; అయమ్ = ఈ; అస్మాకమ్ = మాకు; సర్వాసామ్ = అందరికీ; ఇతి = ఇది; నిశ్చితాః = నిశ్చయము.
భావము:
అప్పుడే జన్మించిన బాలునకు పాలు ఇచ్చు ఉదారమైన కట్టుబాటును చేసిరి. కృత్తిక లందరు కుమారస్వామికి పాలు ఇస్తూ; ""ఈ పుత్రుడు మా అందరికి కుమారుడు. ఇది నిశ్చయము"" అని పలికిరి.
- ఉపకరణాలు:
“తతస్తు” దేవతాః సర్వాః
కార్తికేయ ఇతి బ్రువన్ ।
పుత్రస్త్రైలోక్యవిఖ్యాతో
భవిష్యతి న సంశయః ॥
టీకా:
తతః = అప్పుడు; అస్తు = అటులనే గాక; దేవతాః = దేవతలు; సర్వాః = అందరు; కార్తికేయ = కృత్తికల పుత్రుడు; ఇతి = అని; బ్రువన్ = పలికిరి; పుత్రైః = పుత్రుడు; త్రైలోక్య = ముల్లోకములలోను; విఖ్యాతః = ప్రసిద్ధి; భవిష్యతి = కాగలడు; న = లేదు; సంశయః = సందేహము.
భావము:
దేవతలంతా; ‘అవును గాక! ఇతడు కార్తికేయుడు‘ అని పలికిరి. ఠఈ కుమారుడు నిస్సందేహముగా ముల్లోకములలోను "కార్తికేయుడు" (కృత్తికల కుమారుడు) గా ప్రసిద్ధి పొందును.”
- ఉపకరణాలు:
తేషాం తద్వచనం శ్రుత్వా
స్కన్నం గర్భపరిస్రవే ।
స్నాపయన్ పరయా లక్ష్మ్యా
దీప్యమానం యథాఽ నలమ్ ॥
టీకా:
తేషామ్ = ఆ యొక్క; తద్వచనమ్ = ఆ మాటను; శ్రుత్వా = విని; స్కన్నమ్ = జారిపడిన; గర్భ పరిస్రవే = గర్భస్రావమునందు; స్నాపయన్ = స్నానము చేయించిరి; పరయా = గొప్ప; లక్ష్మ్యా = అందముతో; దీప్యమానమ్ = ప్రకాశిస్తున్న; యథా = వలె; అనలమ్ = అగ్ని.
భావము:
అని దేవతలు పలికిరి. ఆ వచనములు విని గర్భస్రావము నుండి జారిపడిన వానికి చాలా అందముగా అగ్నివలె ప్రకాశిస్తున్న కార్తికేయునికి కృత్తికలు స్నానము చేయించిరి.
- ఉపకరణాలు:
స్కంద ఇత్యబ్రువన్ దేవాః
స్కన్నం గర్భపరిస్రవాత్ ।
కార్తికేయం మహాభాగం
కాకుత్స్థ! జ్వలనోపమమ్ ॥
టీకా:
స్కందః = స్కందుడు; ఇతి = అని; అబ్రువన్ = అనిరి; దేవాః = దేవతలు; స్కన్నమ్ = జారిపడిన; గర్భపరిస్రవాత్ = గర్భస్రావము వలన; కార్తికేయమ్ = కార్తికేయుడు; మహాభాగమ్ = గొప్ప భాగ్యవంతుడు; కాకుత్స్థ = కాకుత్స్థ వంశీయుడవైన (రామా); జ్వలన్ = అగ్నితో; ఉపమమ్ = సమానము.
భావము:
ఓ కాకుత్స్థ రామ! దేవతలు ఇలా పలికిరి “గర్భస్రావము నుండి జారిపడిన వాడు కనుక స్కంధుడు. కృత్తికల తనయుడు, కార్తికేయుడు గొప్ప భాగ్యవంతుడు. అగ్నితో సమాన తేజశ్శాలి.
- ఉపకరణాలు:
ప్రాదుర్భూతం తతః క్షీరం
కృత్తికానామనుత్తమమ్ ।
షణ్ణాం షడాననో భూత్వా
జగ్రాహ స్తనజం పయః ॥
టీకా:
ప్రాదుర్భూతమ్ = ఉద్భవించిన; తతః = తరువాత; క్షీరమ్ = పాలు; కృత్తికానామ్ = కృత్తికలకు; అనుత్తమమ్ = చాలా ఉత్తమమైనవి; షండామ్ = ఆరుగురి యొక్క; షడాననః = ఆరు ముఖములు గల వాడు; భూత్వా = అయి; జగ్రాహ = గ్రహించెను; స్తనజమ్ = స్తనములందు పుట్టిన; పయః = పాలు.
భావము:
కృత్తికలకు అపుడు ఉద్భవించిన పాలు మిగుల శ్రేష్ఠమైనవి. కార్తికేయుడు; ఆరుగురి కృత్తికల స్తనములలో పుట్టిన పాలు ఆరు ముఖములతో త్రాగెను.
- ఉపకరణాలు:
గృహీత్వా క్షీరమేకాహ్నా
సుకుమారవపుస్తదా ।
అజయత్స్వేన వీర్యేణ
దైత్యసైన్యగణాన్ విభుః ॥
టీకా:
గృహీత్వా = గ్రహించి; క్షీరమ్ = పాలు; ఏక = ఒక; ఆహ్న = దినము; సుకుమారః = సుకుమార, సు (మంచి) కుమార (కుమారస్వామి అను); వపుః = దేహము కలవాడు; తదా = అప్పుడు; అజయత్ = జయించెను; స్వేన = తన యొక్క; వీర్యేణ = బల పరాక్రమముతో; దైత్యసేనాగణాన్ = రాక్షస సేనను; విభుః = ప్రభువు
భావము:
అలా ఒక్క దినము మాత్రమే పాలుత్రాగి సుకుమార దేహము కలవాడయ్యెను (చక్కటి కుమారస్వామి రూపం ధరించెను). అపుడు ఆ ప్రభువు షణ్ముఖుడు తన బల పరాక్రమములతో రాక్షస సేనను జయించెను.
- ఉపకరణాలు:
సురసేనాగణపతిమ్
తతస్తమతులద్యుతిమ్ ।
అభ్యషించన్ సురగణాః
సమేత్యాగ్నిపురోగమాః ॥
టీకా:
సుర = దేవతల; సేనా = సేనలయొక్క; గణ = సమూహములకు; సుపతిమ్ = అధిపతిగా; తతః = తరువాత; తమ్ = అతనిని; అతుల = అసమానమైన; ద్యుతిమ్ = ప్రకాశము గల; అభ్యషించన్ = పట్టాభిషేకము చేసిరి; సుర = దేవతల; గణాః = సమూహములు; సమేత్ = కలసి; అగ్నిః = అగ్నిని; పురోగమాః = ముందు ఉంచుకొని.
భావము:
తరువాత, అసమాన తేజోవంతుడైన ఆతనిని దేవతల సైన్యాధిపతిగా అగ్నిదేవుని ముందు ఉంచుకుని దేవతలు అందరు కలిసి పట్టాభిషేకము చేసిరి.
- ఉపకరణాలు:
ఏష తే రామ గంగాయా
విస్తరోఽ భిహితో మయా ।
కుమారసంభవశ్చైవ
ధన్యః పుణ్యస్తథైవ చ ॥
టీకా:
ఏష = ఈ; తే = నీకు; రామ = రామా; గంగాయా = గంగయొక్క; విస్తరః = వివరణము; అభిహితః = చెప్ప బడినది; మయా = నా చేత; కుమార సంభవః = ఈ కుమారస్వామి యొక్క జననము; చై; ధన్యః = ధన్యత్వమును కలిగించునది; పుణ్యః = పుణ్యమును కలిగించునది; తథైవ = అలగే; చ.
భావము:
రామా! గంగను గురించి కథావివరణము నీకు తెలియజేసితిని. ధన్యత్వమును కలిగించునది మఱియు పుణ్యవంతమును ఐన కుమారస్వామి సంభవ వృత్తాంతమును చెప్పితిని.
- ఉపకరణాలు:
శ్రుత్వా త్వగ్నివచో గఙగా
తం గర్భమతిభాస్వరమ్|
ఉత్ససర్జ మహాతేజ
స్స్రోతోభ్యో హి తదానఘ !||
- ఉపకరణాలు:
ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే బాలకాండే సప్తత్రింశః సర్గః
టీకా:
ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; సప్తత్రింశః [37] = ముప్పై ఏడవ; సర్గః = సర్గ.
భావము:
ఋషిసంప్రదాయమూ మొట్టమొదటికావ్యమూ ఐన వాల్మీకి విరచితమూ తెలుగు వారి రామాయణ మహా ఇతిహాసాంతర్గత, బాలకాండలోని [37] ముపైఏడవ సర్గ.