వాల్మీకి తెలుగు రామాయణం

వాల్మీకి తెలుగు రామాయణం

బాలకాండమ్ : ॥త్రింశః సర్గః॥ [30 మారీచాది రాక్షసుల సంహారం]

  •  
  •  
  •  

1-1-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అథ తౌ దేశకాలజ్ఞౌ
 రాజపుత్రావరిందమౌ ।
దేశే కాలే చ వాక్యజ్ఞౌ
 అబ్రూతాం కౌశికం వచః ॥

టీకా:

అథ = పిమ్మట; దేశకాలజ్ఞౌ = దేశకాలములు తెలిసిన వారగు; రాజాపుత్రా = రాజపుత్రులగు రామ లక్ష్మణులు; అరిందమౌ = శత్రు సంహారకులు; దేశే = దేశమునకు; కాలే = కాలమపనకు; చ = మఱియు; వాక్యజ్ఞౌ = తగిన పలుకులు తెలిసినవారూ; అబ్రూతామ్ = పలికిరి; కౌశికమ్ = కుశికపుత్రుడు, విశ్వామిత్రునితో; వచః = వాక్యమును.

భావము:

పిమ్మట శత్రుసంహార దక్షులును; దేశకాలములను తెలుసుకొని తదను గుణముగా మాటలాడు నైపుణ్యము గలవారు అగు రాజపుత్రులు రామలక్ష్మణులు విశ్వామిత్రునితో ఇట్లనిరి.

1-2-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“భగవన్! శ్రోతుమిచ్ఛావో
 యస్మిన్ కాలే నిశాచరౌ ।
సంరక్షణీయౌ తౌ బ్రహ్మన్!
 నాతివర్తేత తత్క్షణమ్" ॥

టీకా:

భగవన్ = మహిమగల; శ్రోతుమ్ = వినుటకు; ఇఛ్ఛావః = కోరుచున్నాము; యస్మిన్ కాలే = ఏ సమయమునందు; నిశాచరౌ = రాక్షసులు; సంరక్షణీయౌ = సంరక్షింపవలసిన; తౌ = ఆ; బ్రహ్మన్ = బ్రహ్మ ఋషీ; నాతివర్తేత = దాటిపోగూడదు; తత్ = ఆ; క్షణమ్ = క్షణము .

భావము:

”మహిమాన్విత బ్రహ్మఋషీ ! ఆ రాక్షషులు యజ్ఞమునకు విఘ్నము కలిగించుటకై ఏ సమయమందు వచ్చెదరో దయతో తెలుపుడు . యజ్ఞ సంరక్షణ సమయము దాటిపోరాదు కదా.”

1-3-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఏవం బ్రువాణౌ కాకుత్స్థౌ
 త్వరమాణౌ యుయుత్సయా ।
సర్వే తే మునయః ప్రీతాః
 ప్రశశంసుర్నృపాత్మజౌ ॥

టీకా:

ఏవమ్ = ఈ విధముగా; బ్రువాణౌ = పలుకుచున్న; కాకుత్స్థౌ = కాకుత్స్థవంశజులు ఇద్దరిని; త్వరమాణౌ = తొందరపడుచున్న; యుయుత్సయా = యుద్ధము చేయ వలెనని; సర్వే = అందరును; తే = ఆ; మునయః = మునులు; ప్రీతాః = సంతసించినవారై; ప్రశశంసుః = ప్రశంసించిరి, పొగిడిరి; నృపాత్మజౌ = రాజకుమారులగు రామ లక్ష్మణులను.

భావము:

ఈ విధముగా పలుకుచు రాజ కుమారులైన రామ లక్ష్మణులు రాక్షసులతో యుద్ధము చేయుటకు త్వరపడుట చూచి అచటి మునులందరు ఎంతయో సంతసించి, ప్రశంసించి ఇట్లనిరి.

1-4-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“అద్యప్రభృతి షడ్రాత్రమ్
 రక్షతం రాఘవౌ యువామ్ ।
దీక్షాం గతో హ్యేష మునిః
 మౌనిత్వం చ గమిష్యతి” ॥

టీకా:

అద్య = నేడు; ప్రభృతి = మొదలు; షట్ = ఆరు; రాత్రమ్ = రాత్రులు; రక్షతమ్ = రక్షించుడు; రాఘవౌ = రఘువంశపు రామ లక్ష్మణులారా; యువామ్ = మీరు; దీక్షామ్ = దీక్షాను; గతః = పొందినారు; ఏషః = ఈ; మునిః = ముని, విశ్వామిత్రులు; మౌనిత్వం = మౌనమును; చ = కూడా; గమిష్యతి = పొందియున్నాడు.

భావము:

“నేటినుండి ఆరు దినములు విశ్వామిత్ర మహర్షి మౌనదీక్షలో నుండును. రఘువంశ రాజకుమారులారా మీరు సావధానులై ఈ ఆరు దినములు యజ్ఞమును రక్షించుచుండవలెను.”

1-5-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తౌ చ తద్వచనం శ్రుత్వా
 రాజపుత్రౌ యశస్వినౌ ।
అనిద్రౌ షడహోరాత్రమ్
 తపోవనమరక్షతామ్ ॥

టీకా:

తౌ = ఆ ఇద్దరు; చ; తత్ = ఆ; వచనమ్ = మాటను; శ్రుత్వా = విని; రాజపుత్రౌ = రాకుమారులు; యశస్వినౌ = కీర్తి వంతులు; అనిద్రౌ = నిద్ర లేనివారై; షట్ = ఆరు; అహోరాత్రమ్ = రేయింబవళ్లు; తపోవనమ్ = తపోవనమును; అరక్షతామ్ = రక్షించిరి.

భావము:

శ్రేష్ఠరాకుమారులైన రామలక్ష్మణులు వారి మాటలను విని ఆరు రాత్రులు, ఆరు పగళ్లు నిద్రపోకుండా, జాగురూకులై తపోవనమును రక్షించిరి.

1-6-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఉపాసాంచక్రతుర్వీరౌ
 యత్తౌ పరమధన్వినౌ ।
రరక్షతు ర్మునివరం
 విశ్వామిత్రమరిందమౌ ॥

టీకా:

ఉపాసాం = సమీపము; చ = నందే; క్రతుః = యాగమునకు; వీరౌ = వీరులు ఇద్దరు; యత్తౌ = సన్నిధ్ధులు; పరమధన్వినౌ = గొప్పధనుర్థరులు; రరక్షతుః = రక్షించిరి; మునివరమ్ = మునిశ్రేష్ర్టుడైన; విశ్వామిత్రమ్ = విశ్వామిత్రుని; అరిందమౌ = శత్రుసంహారకులు

భావము:

ఆ శత్రుసంహారకులు, గొప్ప ధనుర్థారులు, మహావీరులు ఐన రామలక్ష్మణులు సావధానులై ఆ యజ్ఞవాటిక సమీపముననే యుండి విశ్వామిత్ర మహామునిని రక్షించిరి.

1-7-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అథ కాలే గతే తస్మిన్
 షష్ఠేఽ హని సమాగతే ।
సౌమిత్రిమబ్రవీద్రామో
 యత్తో భవ సమాహితః ॥

టీకా:

అథః = పిమ్మట; కాలే = కాలము; గతే = గడిచిన; తస్మిన్ = ఆ; షష్ఠే = ఆరవ; అహని = దినము; సమాగతే = వచ్చినదగు; సౌమిత్రిమ్ = లక్ష్మణునిగూర్చి; అబ్రవీత్ = పలికెను; రామః = రాముడు; యత్తః = సన్నిద్ధుడవై; భవ = ఉండుము; సమాహితః = ఏమరుపాటు లేనివాడవై

భావము:

ఐదు దినములు యజ్ఞ కార్యక్రమములు క్రమముగా జరిగెను. పిమ్మట ఆరవ దినమున శ్రీరాముడు లక్ష్మణునితో "ఏమరుపాటులేక యజ్ఞ సంరక్షణకు సర్వసన్నద్ధుడవై యుండుము " అని పలికెను.

1-8-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

రామస్యైవం బ్రువాణస్య
 త్వరితస్య యుయుత్సయా ।
ప్రజజ్వాల తతో వేదిః
 సోపాధ్యాయ పురోహితా!" ॥

టీకా:

రామః = రాముడు; అస్య = కూడ; ఏవమ్ = అట్లు; బృవాణస్య = పలుకుచుండగా; త్వరితస్య = తొందర పడుచున్న; యుయుత్సయా = యుద్ధము చేయవలెనను అభిలాషతో; ప్రజజ్వాల = ప్రజ్వలించెను; తతః = పిమ్మట; వేదిః = వేదిక; సః = తో కూడిన; ఉపాధ్యాయ = ఋత్విక్కులు; పురోహితా = పురోహితులు.

భావము:

యుద్ధము చేయుటకు త్వరపడుచున్న శ్రీరాముడు ఈ విధముగా పలుకుచుండగా, ఋత్విక్కులతో పురోహితులతో గూడిన యజ్ఞ వేదికనుండి ఒక్కసారిగా భగ్గున అగ్నిజ్వాలలు పైకెగసెను.

1-9-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

సదర్భ చమస స్రుక్కా
 ససమిత్కుసుమోచ్చయా ।
విశ్వామిత్రేణ సహితా
 వేదిర్జజ్వాల సర్త్విజా ॥

టీకా:

స = తోకూడిన; దర్భ = దర్భలు; చమసః = పానపాత్రలు; స్రుక్కః = హోమగుండంలో హవిస్సులు వేయుటకైన స్రుక్ స్రువం అను (కఱ్ఱతో చేసిన) గరిటెలు; సమిత్ = సమిధలు; కుసుమ = పూలు; ఉచ్ఛయా = కూడినదై; విశ్వామిత్రేణ = విశ్వామిత్రునితో; సహితా = కూడినదై; వేది = యజ్ఞవేదిక; జజ్వాలా = ప్రజ్వరిల్లెను; సః = తో కూడిన; ఋత్విజా = ఋత్విక్కులు.

భావము:

విశ్వామిత్రుడు, ఋత్విజులు, దర్భలు, తసమ సోమరసపానపాత్రలు, హవిస్సులు వేయు స్రువం స్రుక్పాత్రలు, సమిధలు, పువ్వులు మొదలగునవి గల ఆ యజ్ఞవేదిక నుండి ఒక్కసారిగా జ్వాలలు ప్రజ్వరిల్లెను.
*గమనిక:-  *- 1. చమస- సోమరసము త్రాగుటకు తినుటకు వాడు చతురస్రాకారృ యజ్ఞపాత్రలు . 2యాగస్థలి యందు హటాత్తుగా మంటలు చెలరేగుట మంచిది శకునము కాదు. ఉత్పాతమునకు శకునము. అనగా రాబోవు ఆపదను సూచించును.

1-10-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మంత్రవచ్చ యథాన్యాయం
  యజ్ఞోఽ సౌ సంప్రవర్తతే ।
ఆకాశే చ మహాన్ శబ్దః
 ప్రాదురాసీద్భయానకః ॥

టీకా:

మంత్రవత్ = మంత్ర పూర్వకముగాను; యథాన్యాయమ్ = శాస్త్రానుసారముగా; యజ్ఞః = యజ్ఞము; అసౌ = ఈ; సంప్రవర్తతే = జరుగు చుండెను; ఆకాశే = ఆకాశమందు; మహాన్ = గొప్ప; శబ్దః = ధ్వనులు; ప్రాదురాసీత్ = పుట్టెను; భయానకః = భయముకలిగించు

భావము:

యజ్ఞము వేదమంత్ర పూర్వకముగా, యథావిధిగా శాస్త్రానుసారముగా జరుగు చుండెను. ఇంతలో ఆకాశము నుండి మహా భీకర శబ్దములు వినబడెను.

1-11-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఆవార్య గగనం మేఘో
 యథా ప్రావృషి నిర్గతః ।
తథా మాయాం వికుర్వాణౌ
 రాక్షసావభ్యధావతామ్ ॥

టీకా:

ఆవార్య = కప్పివేసి; గగనమ్ = ఆకాశమును; మేఘః = మేఘము; యథా = ఏట్లో; ప్రావృషి = వర్షాకాలమునందు; నిర్గతః = బయలుదేరిన; తథా = అట్లు; మాయామ్ = మాయను; వికుర్వాణౌ = చేయుచు; రాక్షసౌ = రాక్షసులు ఇద్దరు మారీచ సుగ్రీవులు; అభ్యధావతామ్ = పరుగెత్తుకొని వచ్చిరి.

భావము:

వర్షాకాలములో ఆకాశమును క్రమ్ముకొను మేఘముల వలె రాక్షసులు మారీచ, సుబాహులు తమ మాయలను ప్రయోగించుచూ పరుగున వచ్చిరి.

1-12-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మారీచశ్చ సుబాహుశ్చ
 తయోరనుచరాశ్చ యే ।
ఆగమ్య భీమసంకాశా
 రుధిరౌఘమవాసృజన్ ॥

టీకా:

మారీచః = మారీచుడు; చ; సుబాహుః = సుబాహువు; చ; తయో = వారిద్దరి యొక్క; యే = ఏ; అనుచరాః = అనుచరులు; చ; ఆగమ్య = వచ్చి; భీమ = భీకరమైన; సంకాశా = వంటి; రుధిః = రక్తములు; ఓఘమ్ = ప్రవాహము; అవాసృజస్ = వర్షించిరి

భావము:

మారీచ సుబాహులు, వారి అనుచరులుతో వచ్చి, భీకరమైన రక్తప్రవాహములను వర్షించిరి.

1-13-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

సా తేన రుధిరౌఘేణ
 వేదిర్జజ్వాల మండితా ।
సహసాఽ భిద్రుతో రామః
 తానపశ్యత్తతో దివి ॥

టీకా:

సా = ఆ; తేన = ఆ; రుధిర = రక్తపు; ఓఘేణ = ప్రవాహము చేత; వేదిః = యజ్ఞవాటిక; జజ్వాల = ప్రజ్వరిల్లెను; మండితా = నింపబడిన; సహసా = శీఘ్రముగా; అభిద్రుతః = ఎదురుగా పరుగెత్తి వచ్చిన; రామః = రాముడు; తాన్ = వారిని; ఆవశ్యత్ = చూచెను; తతః = పిమ్మట; దివి = ఆకాశము నందు.

భావము:

ఆ రక్తప్రవాహములతో నిండిన యజ్ఞవేదిక పరిసరములు ప్రజ్వరిల్లెను. ఆ దృశ్యమును చూచిన శ్రీరాముడు పరుగెత్తుచు వచ్చి ఆకాశములో నున్న రాక్షసులను చూసెను.

1-31-ఆ.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

తావాపతన్తౌ సహసా దృష్ట్వా రాజీవలోచనః|
లక్ష్మణం త్వభిసమ్ప్రేక్ష్య రామో వచనమబ్రవీత్||

1-15-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“పశ్య! లక్ష్మణ! దుర్వృత్తాన్
 రాక్షసాన్ పిశితాశనాన్ ।
మానవాస్త్రసమాధూతాన్
 అనిలేన యథా ఘనాన్” ॥

టీకా:

పశ్య = చూడుము; లక్ష్మణ = లక్ష్మణా; దుర్వృత్తాన్ = దుర్మార్గులను; రాక్షసాన్ = రాక్షసులను; పిశితాశనాన్ = మాంసాహారులను; మానవాస్త్ర = మానవాస్త్రముచే; సమ = మిక్కిలి; ఆధూతాన్ = ఎగురగొట్టబడువారిని; అనిలేన = వాయువుచేతను; యథా = వలె; ఘనాన్ = మేఘముల।

భావము:

"లక్ష్మణా ! వాయువు మేఘములను చెల్లాచెదరు చేయునట్లు ఆ రాక్షసులను మానవాస్త్రముతో చెల్లాచెదరు గావించెద. చూడుము" అని పలికెను.

1-16-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

మానవం పరమోదారం
 అస్త్రం పరమభాస్వరమ్ ।
చిక్షేప పరమక్రుద్ధో
 మారీచోరసి రాఘవః! ॥

టీకా:

మానవమ్ = మానవాస్త్రము; పరమ = అత్యంత; ఉదారమ్ = గొప్ప; అస్త్రమ్ = అస్త్రమును; పరమ = మిక్కిలి; భాస్వరమ్ = ప్రకాశవంత మైన దానిని; చిక్షేప = ప్రయోగించెను, వేసెను; పరమ = చాలా; క్రుద్ధః = కోపగించిన వాడై; మారీచః = మారీచుని; ఉరసి = వక్షస్థలము మీద; రాఘవః = రాముడు .

భావము:

మిక్కిలి క్రుద్ధుడైన రాముడు మహా శక్తివంతమైన, ప్రకాశవంతమైన మానవాస్త్రమును మారీచుని వక్షస్థలముపై ప్రయోగించెను.

1-17-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

స తేన పరమాస్త్రేణ
 మానవేన సమాహతః ।
సంపూర్ణం యోజనశతం
 క్షిప్తః సాగరసంప్లవే ॥

టీకా:

సః = ఆ; తేన = ఆ; పరమాస్త్రేణ = గొప్ప అస్త్రము చేత; మానవేన = మానవము అనెడు; సమాహతః = కొట్టబడిన; సంపూర్ణమ్ = పూర్తిగా; యోజనశతమ్ = నూరుయోజనముల దూరము; క్షిప్తః = విసిరివేయబడెను; సాగరసప్లవే = పొర్లుచున్న సముద్రపు నీటియందు.

భావము:

ఆ మారీచుడు అమోఘమైన మానవాస్త్రముచే కొట్టబడి పూర్తి నూరు యోజనముల దూరముగా పొర్లుచున్న సముద్ర జలములలో పడెను.. . .

1-18-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

విచేతనం విఘూర్ణంతమ్
 శీతేషు బలతాడితమ్ ।
నిరస్తం దృశ్య మారీచం
 రామో లక్ష్మణమబ్రవీత్ ॥

టీకా:

విచేతనమ్ = చైతన్యమును కోల్పోయిన వాడును; విఘూర్ణంతం = మిక్కిలి గిరగిర తిరిగి పోవుచున్నవాడును; శీత = చల్లని; ఇషు = బాణము; బల = శక్తిచే; తాడితమ్ = కొట్టబడిన వాడును; నిరస్తమ్ = దూరముగా పడవేయబడిన వాడును; దృశ్య = చూచి; మారీచమ్ = మారీచుని; రామః = రాముడు; లక్ష్మణమ్ = లక్ష్మణునితో; అబ్రవీత్ = పలికెను .

భావము:

చల్లని శక్తివంతమైన బాణము చేత కొట్టబడి మారీచుడు చైతన్యము కోల్పోయినవాడై గింగిర్లు తిరుగుచూ దూరముగా విసరివేయబడెను ఆ మారీచుని చూచి రాముడు లక్ష్మణునితో ఇట్లు పలికెను.

1-19-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“పశ్య! లక్ష్మణ! శీతేషుం
 మానవం ధర్మసంహితమ్ ।
మోహయిత్వా నయత్యేనం
 న చ ప్రాణైర్వ్యయుజ్యత ॥

టీకా:

పశ్య = చూడుము; లక్ష్మణ = లక్ష్మణుడా; శీతే = శీతలమగు; ఇషుమ్ = బాణము ఐన; మానవమ్ = మానవాస్త్రమును; ధర్మ = ధర్మముతో; సంహితమ్ = కూడినది; మొహయిత్వా = స్పృహతప్పించి; నయతి = తీసుకొని పోవుచున్నది; ఏనమ్ = ఈతనిని (ఈ మారీచుని); ప్రాణైః = ప్రాణములు; అవ్యయుజ్యత = విడిచినవాడు కానివానిని.

భావము:

లక్ష్మణా ధర్మబద్ధమైన శీతలఅస్త్రము అయిన ఈ మానవాస్త్రము మారీచుని ప్రాణము తీయక, స్పృహ తప్పించి తీసుకొని పోవుచున్నది.

1-20-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఇమానపి వధిష్యామి
 నిర్ఘృణాన్ దుష్టచారిణః ।
రాక్షసాన్ పాపకర్మస్థాన్
 యజ్ఞఘ్నాన్ రుధిరాశనాన్" ॥

టీకా:

ఇమాన్ = ఈ; అపి = కూడా; వధిష్యామి = వధించెదను; నిః = శూన్యమైన; ఘృణాన్ = జాలికలవారును; దుష్టచారిణః = దుష్ట ప్రవర్తన కలవారును; రాక్షసాన్ = రాక్షసులను; పాపకర్మస్థాన్ = పాపపు పనులకు నిలయమైన వారు; యజ్ఞఘ్నాన్ = యజ్ఞములను నశింపచేయువారును; రుధిరాశనాన్ = రక్తపానము చేయువారును.

భావము:

జాలిలేని కఠినాత్ములు, పాపపు పనులు చేయువారు, రక్తము త్రాగువారు, యజ్ఞములను ద్వంసము చేయువారు, దుర్మార్గులు అయిన ఈ రాక్షసులను వధించెదను.

1-21-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

సంగృహ్యాస్త్రం తతో రామో
 దివ్యమాగ్నేయమద్భుతం ।
సుబాహూరసి చిక్షేప
 స విద్ధః ప్రాపతద్భువి ॥

టీకా:

సంగృహ్య = సంధించి; అస్త్రం =అస్త్రమును; తతః = పిమ్మట; రామః = రాముడు; దివ్యమ్ = దివ్యమైన; ఆగ్నేయమ్ = ఆగ్నేయాస్త్రమును; అద్భుతమ్ = అద్భుతమైన దానిని; సుబాహు = సుబాహుని; ఉరసి = వక్షస్థలము మీద; చిక్షేప = వేసెను, విసిరెను; సః = అతడు; విద్దః = కొట్టబడినాడై; ప్రాపతత్+ భువి = నేలకూలెను, మరణించెను.

భావము:

అటు పిమ్మట శ్రీరాముడు అద్భుతము, దివ్యము అయిన ఆగ్నేయాస్త్రము సంధించి సుబాహువు వక్షఃస్థలముపై వేసెను. దాని దెబ్బకు అతడు నేలకూలెను.

1-22-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

శేషాన్ వాయవ్యమాదాయ
 నిజఘాన మహాయశాః ।
రాఘవః పరమోదారో
 మునీనాం ముదమావహన్ ॥

టీకా:

శేషాన్ = మిగిలిన రాక్షసులను; వాయువ్యమ్ = వాయవ్యాస్త్రమును; ఆదాయ = గ్రహించి; నిజఘాన = చంపెను; మహా = గొప్ప; యశాః = కీర్తి గలవాడు; రాఘవః = రఘువంశపు రాముడు; పరమ = అత్యంత; ఉదారః = గంభీరుడు; మునీనామ్ = మునులకు; ముదమ్ = ఆనందమును; ఆవహన్ = చేకూర్చెను, కలిగించెను.

భావము:

అత్యంతగంభీరుడు, గొప్పకీర్తిశాలి అయిన శ్రీరాముడు మిగిలిన రాక్షసులను వాయువ్యాస్త్రముతో తుదముట్టించి మునులకు సంతోషము చేకూర్చెను.

1-23-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

స హత్వా రాక్షసాన్ సర్వాన్
 యజ్ఞఘ్నాన్ రఘునందనః ।
ఋషిభిః పూజితస్తత్ర
 యథేంద్రో విజయే పురా ॥

టీకా:

సః = ఆ; హత్వా = చంపి; రాక్షసాన్ = రాక్షసులను; సర్వాన్ = అందరిని; యజ్ఞఘ్నాన్ = యజ్ఞములను చెరుచు; రఘునందనః = రాముడు; ఋషిభిః = ఋషులచేత; పూజితః = పూజింపబడెను; తత్ర = అక్కడ; యథా = ఎట్లు; ఇంద్రః = ఇంద్రుడు; విజయే = విజయము కలిగినప్పుడు; పురా = పూర్వము .

భావము:

పూర్వము విజయము కలిగినప్పుడు ఇంద్రుని సత్కరించినట్లు, యజ్ఞములుచెరిచే ఆ రాక్షసులందరిని సంహరించిన రాముని ఋషు లందరు సత్కరించిరి.

1-24-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

అథ యజ్ఞే సమాప్తే తు
 విశ్వామిత్రో మహామునిః ।
నిరీతికా దిశో దృష్ట్వా
 కాకుత్స్థమిదమబ్రవీత్ ॥

టీకా:

అథ = పిమ్మట; యజ్ఞే = యజ్ఞము; సమాప్తేతు = సమాప్తము అగుచుండగా; విశ్వామిత్రః = విశ్వామిత్రుడు; మహామునిః = మహర్షి; నిః = శూన్య; ఈతికా = ఈతిబాధలు కలవారిని; దిశః = దిక్కులను; దృష్ట్వా = చూచి; కాకుత్స్థ = కాకుత్స్థవంశస్తుడగు రామునితో; ఇదమ్ = ఈ విధముగా; అబ్రవీత్ = పలికెను.

భావము:

యజ్ఞము నిర్విఘ్నముగా పరిసమాప్తమై అన్నిదిక్కులలో ఈతిబాధలు తొలగిపోగా విశ్వామిత్ర మహర్షి కాకుత్స్థవంశస్తుడగు రామునితో ఇట్లనెను .

1-25-అనుష్టుప్.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

“కృతార్థోఽ స్మి మహాబాహో!
 కృతం గురువచస్త్వయా ।
సిద్ధాశ్రమమిదం సత్యం
 కృతం రామ! మహాయశః" ॥

టీకా:

కృతార్థః = నెరవేరిన కార్యము కలవాడను; అస్మి = అయితిని; మహాబాహో = గొప్ప భుజబలము కలవాడా; కృతమ్ = నిర్వర్తించినది; గురు = తండ్రి; వచః = ఆజ్ఢ; త్వయా = నీ చేత; సిద్ధాశ్రమమ్ = సిద్ధాశ్రమము; ఇదమ్ = ఈ; సత్యమ్ = సత్య మైనదిగా; కృతమ్ = చేయబడినది; రామ = రామా; మహాయశః = గొప్పకీర్తిగలవాడా.

భావము:

"గొప్పకీర్తిశాలి! భుజబలసంపన్నా! రామా ! నీ వలన నేను కృతార్థుడనైతిని . నీవు మీ తండ్రిగారికి ఇచ్చిన మాట నిలబెట్టితివి . నీ ఈ చర్యతో "సిద్ధాశ్రమము " అనుపేరు ఈ ప్రదేశమునకు సార్థకమైనది.

1-26-గద్యం.
  • ఉపకరణాలు:
  •  
  •  
  •  

ఇతి ఆర్షసంప్రదాయే ఆదికావ్యే
 వాల్మీకి తెలుగు రామాయణే
బాలకాండే
 త్రింశః సర్గః

టీకా:

ఇతి = ఇది సమాప్తము; ఆర్షే సంప్రదాయే = ఋషిప్రోక్తమైనదీ; ఆదికావ్యే = మొట్టమొదటి కావ్యమూ; వాల్మీకి = వాల్మీకీ విరచిత; తెలుగు = తెలుగు వారి కొఱకైన; రామాయణే = రామాయణములోని; బాలకాండే = బాలకాండ లోని; త్రింశః [30] = ముప్పైయవ; సర్గః = సర్గ.

భావము:

ఋషిప్రోక్తమూ మొట్టమొదటి కావ్యమూ వాల్మీకి మహర్షి విరచితమూ ఐన తెలుగు వారి రామాయణ మహా గ్రంథము, బాలకాండలోని [30] ముప్పైయవ సర్గ సుసంపూర్ణము