తృతీయప్రకరణమ : బలి ఉపాఖ్యానము
బలి ఉపాఖ్యానము
నీసరణిని మఱి -యితిహాస మొకటి
2382
పనిఁబూని విను! -తొల్లి బలిచక్రవర్తి
పనుపడ ధాత్రినిఁ -బదికోట్ల యేండ్లు
2383
పాలించి, యట పుణ్య -ఫలపరిపాక
కాలంబు రాఁగ భో -గములను రోసి,
2384
వరుసగాఁ దనకు బూ -ర్వము తనతండ్రి
యెఱుకకై యుపదేశ -మిచ్చిన వాక్య
2385
సరణిఁ దలంచి, య -చ్చట నుండి పోయి,
సరసాత్ముఁడగు నిజ -జనకుని జేరి,
2386
పాదపద్మములకు -భక్తితో మ్రొక్కి,
వేదాంత సూక్తుల -వినఁగోరి పలికె
2387
“ జనక! యీ సుఖదుఃఖ -జాలముల్ పొడమ
ననిశంబు మూలమై -నట్టి దేశంబు
2388
ఏది? యవిద్య, నీ -యీషణ త్రయము
నాదరణము సేయ -కణఁప విశ్రాంతి
*టీక:- ఈషణత్రయము- దారేషణ, ధనేషణ, పుత్రేషణ అను మూడు ఇచ్చలు, కోరిక *టీక:- అణచు- అడచు,లొంగదీయు.
2389
పుట్టెడిచో టెద్ది? -భూరి సత్కరుణ
నట్టిచందంబు నా -కానతిం” డనిన
2390
విని, విరోచనుఁ డతి -విశ్వాస మొదవఁ
దనసుతు నీక్షించి -తగ నిట్టు లనియెఁ
*టీక:- విరోచనుడు- విరోచనుని బలిచక్రవర్తి తండ్రి, ప్రహ్లాదుని కొడుకు.
2391
“ గొడుక! చిదాకాశ -కోణకోటరము.
కడువింత యగుచుఁ బ్ర -కాశింపుచుండు
2392
నందుబ్రహ్మాండ కో -ట్లణఁగి వర్తించు,
నందెన్న భూతంబు -లైదును లేవు,
2393
అచటఁ దేజోమయుఁ -డాఢ్యుఁ డవ్యయుఁడు,
సుచరిత్రుఁడైన రా -జువెలుఁగుచుండు,
2394
నతనిని యుక్తిచే -నఖిలకార్యముల
హితమొవ్ఫఁగాఁ బెంప -హెచ్చింపఁ ద్రుంపఁ
2395
గానేర్చినటువంటి -ఘనమంత్రివరుఁడు
పూనియం దుండ నె -ప్పుడటంచుఁ దెలుప,
2396
నలబలి పల్కె ని -ట్లనుచు “నో జనక!
కలకాల మలఘు ప్ర -కాశమై మించి,
2397
వెలసి యాధివ్యాధి- విరహితం బగుచు
నలరు దేశం బెద్ది? -యది యెట్టి దరయఁ?
*టీక:- ఆధివ్యాధులు- ఆధి మానసికమైన బాధ, వ్యాది శారీరకమైన బాధ.
2398
జెచ్చెర నేమిటి -చేనందుఁ బొంద
వచ్చు? నానృపుఁ డెట్టి -వాఁడు? తన్మంత్రి
2399
“ యనెడు ధీరుం డెవ్వ? -డానతిం” డనఁగ
నెనసి విరోచనుం -డిట్లని పలికె
2400
అనఘాత్మ! యొక దేశ -మనుటయే కాని,
ఘనతరంబైన మో -క్షస్థాన మదియె,
2401
భూరిసద్దుణ పరి -పూర్జుఁ డవ్యయుఁడు
నారాజనఁగఁ బర -మాత్ముఁ, డా ఘనుని
2402
వరమంత్రి చిత్త, మీ -వ్యాపారగతినిఁ
దఱచుగా నింద్రి యా -ర్థములఁ బాలించు,
2403
నరుదుగా నంతటి -కధికారి యగుచు,
నఱిముఱి నెనరి యం -దాపరమాత్మ
*టీక:- అఱిముఱి- అత్యంతము, నెనరు- ప్రేమ
2404
కడఁజేరనియక మా -ర్గంబున కడ్డ
పడియావరించి, ప్ర -పంచమం దుండు,
2405
నతని గెల్వక, నప్ప -రాత్మునిఁజేర
సతత మెవ్వరికిని -శక్యంబు గాదుఁ;
2406
గానఁజిత్తమును త -క్కక గెల్వవలయు,
నానియమం బిప్పు -డమర జెప్పెదను
2407
వినువిరాగంబు, వి -వేకంబు, శాంత
మును, బరమజ్ఞాన -మును గల్గెనేని
2408
చిత్తశాత్రవునిఁ ద్రుం -చిపరాత్మచెంత
నత్తఱిఁ జేరుదు -లార్యు, లీయుక్తిఁ
2409
దప్పనేమిటను జి -త్తము గెల్వఁ గూడ,
దిప్పరమరహస్య -మెఱిఁగి వర్తింపు!
2410
బలి! విను ధరణి న -ప్రాజ్ఞుం డనంగ,
నలరు నల్పప్రాజ్ఞుఁ -డనఁ, బ్రాజ్ఞఁ డనఁగ
2411
మువ్వురు గల; రందు -మొనసి యప్రాజ్ఞుఁ
డెవ్వేళలను విష -యేంద్రియసుఖము
2412
మరగి వర్తించు, స -న్మార్గంబునందుఁ
జొరక, విరక్తులన్ -జూచి హసించుఁ
2413
దలఁపున శాస్త్ర చిం -తన మొకపాలు
గలుగఁగా నంతలో -గర్వింపుచుండు,
2414
వానిచిత్తము కర్మ -వాసనచేత
నూనదు మోక్షేచ్చ -నొకవేళ నైన,
*టీక:- ఊను- అవలంభించు
2415
నమర నల్పప్రాజ్ఞుఁ -డగు వాఁడు ధనము
విమలుఁడై కూర్చుచు -విద్వజ్ఞనులకు
2416
వరుసగా నొసఁగుచు, -వారి సాంగత్య
మిరవుగాఁ జేయుచు, -నింద్రియ విషయ
2417
సరణుల రోయుచు, -సాధు మార్గముల
నెఱుఁగుచు, మోక్షేచ్ఛ -నెనయుచుఁ, గ్రమము
2418
గాతత్త్వ విజ్ఞాన -కలితాత్ముఁడగుచు
నాతత మోక్షార్హు -డగును నానాఁట;
2419
నతులిత ప్రాజ్ఞుఁడై -నటువంటి పురుషుఁ
డతిశయుఁ డన నొప్పు, -నతఁడు చిత్తమునఁ
2420
దలఁచిన యంతనే -తాను వైరాగ్య
కలితుఁడై సకలభో -గముల వర్జించి,
2421
గొనకొని సద్ధ్యాన -గురుపూజలందు
మొనయుచు వర్తించి -మోక్షంబు నొందు”
2422
ననితత్త్వవిజ్ఞాన -మావిరోచనుఁడు
వినిపింపఁగా, బలి -విని సమ్మతించి,
2423
యచట నున్నట్టి శు -క్రాచార్యుఁ జూచి,
ప్రచురభ క్తిని మొక్కి -పలికె “నో గురుఁడ!
2424
నేనన నెవ్వండు? -నీవన నెవఁడు?
ఈనిఖిలం బెట్టి? -దెఱిఁగింపుఁ” డనఁగ
2425
నక్కడ బలికి శు -క్రాచార్యుఁ డనియె
“నెక్కువ మాటల -కిది వేళగాదు,
2426
అతివేగమున దివి -కరుగంగ వలయు,
హితమొప్ప మును పెద్ద -లెల్ల శోధించి
2427
మిక్కుటంబుగఁ గని -మెచ్చుకొన్నట్టి
నిక్కంబు విను రజ -నీచరాధీశ!
2428
యొక్కయుక్తినిఁ దత్త్య -మున్నంత నీకుఁ
జక్కఁగాఁ జెప్పెద -సర్వంబు నందుఁ
2429
జిక్కిచిక్కక యుండుఁ -జిన్మాత్ర మంత
కెక్కువ యగువన్తు -వెక్కడ లేదు;
2430
అధియె నీవును, నేను, -నఖిలవిశ్వంబు.
ఇదియథార్థము సంశ -యింపకు మీవు;
2431
ఇదినిశ్చయింపక -యెల్ల మార్గములఁ
జెదరిపోయిన వాఁడు -చేసిన వెల్ల
2432
విరివిగా బూదిలో -వ్రేల్చు హవిస్సు
కరణినిఁ బడిపోవు, -గతి నియ్య దనఘ!
2433
కదిసిన చిచ్భేద్య -కలితుఁడు బద్ధుఁ,
డదిమాని తనుఁ జూచు -నతఁడు ముక్తుండు;
2434
కావున సతత మ -ఖండ భావమున
నీవునిన్ గనుఁగొంచు -నెమ్మది నుండు! “
2435
మనిచెప్సి దివమున -కరిగె శుక్రుండు
దనుజేశ్వరుండు త -త్త్వజ్ఞాన నిష్ఠ
2436
మఱువక ప్రణవార్థ -మంత్రంబులోని
గురుతరార్థంబు ని -క్కువను దా నెఱిఁగి”
2437
గతకర్ముడై నిర్వి -కార భావమున
జితచైత్య చేతక -చేతనుం డగుచు,
2438
విలసిత శ్రాంతుఁడై -విశ్రాంతిఁ బొంది,
తలఁపుచుండెడి వానిఁ, -దలఁపును, దలఁపఁ
2439
బడువానిఁ దా నెడఁ -బాసి యేకముగఁ
గడలేని నిర్వాణ -గతి నొందె” ననుచు
2440
బలియుపాఖ్యాన మే -ర్పడ రాఘవునకుఁ
జెలువొప్పఁ జెప్పి వ -సిష్థుండు మరలఁ
2441
బలికి నిట్లని యిట్టి -పరమవిజ్ఞాన
మలయీశ్వరాను గ్ర -హంబుచేఁగాని
2442
యెవరికిని లభింప -దీయర్థమందుఁ