పంచమ ప్రకరణము : ఇక్ష్వాకూపాఖ్యానము
॥ఇక్ష్వాకూపాఖ్యానము॥
4344
అనఘాత్మ! యిక్ష్వాకుఁ -డను మహారాజు
మనువును జేరి స-మ్మతముగా మ్రొక్కి
4345
పలికె ని ట్లని యీ ప్ర-పంచ మేరీతిఁ
గలుగు? నె ట్లణగు? నేఁ -గర్మ పాశమును
4346
ఏరీతిఁ దెగఁ ద్రెంతు? -నిరవైనముక్తి
నేరీతిఁ బొందుదు? -నెఱిఁగింపుఁ” డనిన
4347
మనువిట్టు లనియెఁ “గు -మార! నీ బుద్ధి
యనఘమై దీపించె -నహహ! నీ ప్రశ్న
4348
యనుపమంబగు, శరీ-రాది దృశ్యములు
గనిపించు మృగతృష్ణ -కైవడి నంతె,
4349
కానినిక్కముగా, ద-ఖండ చిద్గగన
మేనిత్య మగు, నది -మిథ్యగా దెపుడు;
4350
జగము దుర్మోహాతి-శయ భావములను
నిగుడి యద్దములోని -నీడకైవడిని
4351
భ్రాంతచిత్తులకు ని-బద్దిగాఁ దోచు;
నంతియె కాని ని-త్యంబుగా దెపుడు.
4352
రక్తిగా మాయా స్ఫు-రణచే ననేక
శక్తులె బ్రహ్మాండ -జాలంబు లగును,
4353
పలుమాఱు బహు భూత -భావన భావ్య
ములనగు నాబ్రహ్మ-ము చలింపకుండు
4354
రమణీయ జలము త-రంగంబు లైన
క్రమమునఁ జిచ్ఛక్తి -కళ విశ్వమగును,
4355
గావున బంధమో-క్షంబులు రెండు
లేవు.చలాచల -లీలాకలనలఁ
4356
దలఁపక సర్వశాం-తమును వహించి
యెలమి నీ రాజ్యంబు-నేలుచునుండు!
4357
తనఱొమ్ముపై నున్న -తనయునిఁ దాను
గనక యెం దరిగెనో -గద! యని యేడ్చు
4358
జనని చందంబున -జరయును, మరణ
మునులేక హృదయాబ్జ-మున వెలుంగుచును
4359
నున్నయాత్మను గాన -కురుచింత నొంది,
విన్ననై యెచటనో -వెదకు మూడుండు
4360
తానెదేహం బని -తనువున కొక్క
హానివచ్చినఁ దానె -యణఁగుదు నంచుఁ
4361
దలఁకు చుండునుగాని, -తానాత్మ ననెడి
తెలివి నొందఁగ లేడు -దేహాభిమాని;
4362
ఇట్టిమూఢాత్ముల-నేకులు ధరను
బుట్టుచుందురు ముక్తిఁ -బొందనేరకను,
4363
అరయ నబ్ధులు బుగ్గ-లైన చందమున
సరవి నెప్పుడు చిత్త -సంకల్ప మహిమ
4364
వలన నీ సృష్టి స-ర్వము నగుచుండుఁ,
దలఁపునఁ గదలి క-దలకుండు నాత్మ
4365
సంకల్ప మది రాజ్య-సౌఖ్య మంతటను
పొంకమై యనుభవిం-పుచునుండు నెపుడు,
4366
అరయఁ జిత్తము మాయ -యనుదానిచేత
నిరవంది సర్వమో-హిని యగుఁగాన
4367
ఘనతరంబుగ సర్వ -గతమగు నాత్మ
యెనలేని తన్నుఁదా -నెఱుఁగంగ లేదు,
4368
అగణితంబగు సచ్చి-దాకాశమయము
జగమని భావించు -శాంతవర్తనుఁడు
4369
క్రమముగా సద్భ్రహ్మ -కవచుఁడై, సతత
మమితసుఖం బొంది, -యహమిక లేక
4370
నంతయు చిద్భ్రహ్మ -మని సతతంబు
చింతించు పరయోగి -చిత్పద మొందుఁ;
4371
గావున నీ వీ జ-గద్భ్రాంతి విడిచి
పావన చిద్బ్రహ్మ -పదమందుఁ బొందు!
4372
యతియైన, గృహియైన -నతిశాంతుఁడైన
సతత మీ జ్ఞానమే సాధింపవలయుఁ
4373
బూనిపట్టుటయును -బోవుట, నీవు.
నేనను టాత్మలో -నిరసించి, మమత
4374
వీడితనను దానె -వీక్షించుచున్న,
వాఁడెటు లున్న జీవన్ముక్తుఁ డగును.
4375
అనుదిన మీ ధ్యాన -మభ్యసింపకయె
తనుసుఖంబును గోరు -తామసాత్మునకుఁ
4376
దెలియఁజెప్పిన యుప-దేశవాక్యములు
మేలుగాఁ జవిటిభూమిని విత్తినట్టి
4377
విత్తుల వలెఁ బోవు -విఫలంబు లగుచుఁ
జిత్తశుద్ధుండైన -శిష్యోత్తమునకుఁ
4378
దేటగా గురుఁ డుపదేశించినట్టి
మాటలు ప్రోదియౌ -మహిమీఁద నిడిన
4379
ఘనబీజములరీతి -గాను ఫలించుఁ;
బనుపడ హరిహర -బ్రహ్మాదు లొనర
4380
బహువిధలీల లేర్పడఁ జూపుచున్న
సహజమౌ చిద్విలా -సంబుగా నెఱుఁగు,
4381
సలలిత సర్వద-ర్శనములయందుఁ
గలయర్థములను నిష్కర్షగాఁ జూచి
4382
యదిభేదరహిత మ-హాబ్రహ్మ మనుచుఁ
జెదరక యాత్మలోఁ జింతించు వాఁడు
4383
కుదిరికగా నిరం-కుశ తృప్తిఁ బొందుఁ,
జెదరిపోపుచునున్న -చిత్తలయంబుఁ
4384
జేసిన వరయోగి -చిత్సౌఖ్యపటిమ
వాసిగా ధర -నెంతవారికి రాదు
4385
లలిముక్తి దేశ కా-లములందు లేదు,
బలియు నహంకార -భావంబు నణఁచి
4386
విడిచినదే ముక్తి -విమలాంతరంగ!
పుడమి నీయనుభవం-బును దృఢంబుగను
4387
దలఁపుచునుండు మం-తర్లక్ష్యమతిని;
అలపడు వర్ణాశ్ర-మాచారశాస్త్ర
4388
వనధిఁదరించు నె-వ్వఁడు వాఁడు కర్మ
జనిత ప్రపంచపం-జరమును ద్రెంచి
4389
యనముఁడై యిచ్ఛా వి-హారియై ముక్తి
కనుకూలుడై యుండు -నానంద మొందు.
4390
లలితాత్మ! కర్మఫ-లత్యాగి నిలను
బొలుపుగా నంటవు -పుణ్యపాపములు.
4391
కామకర్మంబులు -గావించువారు
పామరులై పుణ్య -పాపఫలముల
4392
ననుభవింపుచునుండు -రజ్ఞాను లగుచు,
ఘనతర జ్ఞాన మా-ర్గము నెఱుంగకను
4393
తనువుల సకల తీ-ర్ధములలో ముంచి
పనివడఁ గష్టంబు -పాలు గావించి,
4394
తుదను ముక్తినిఁ బొందు-దుమటంచుఁ దలఁతు,
రదియెట్టులన్న మ-హాతీర్థములను
4395
శ్వానముల్ మునిఁగిన -చందంబు గాదె?
జ్ఞానంబు గలుగ నా -క్షణమాత్రమందె
*టీక:- శ్వానము- కుక్క
4396
యానందకరమగు -నమలసమాధిఁ
బూనిజీవన్ముక్తిఁ -బొందఁగావచ్చు”
4397
ననఁగ నిక్ష్వాకుఁ డి-ట్లనె “నింద్రియముల
కును, విషయంబుల-కును, బరాత్మకును
4398
వేఱుగా కొకటి యౌ-విధము దోఁచినది.
యారీతిఁ దెలియు టె?” -ట్లన మను వనియె
4399
“వినుపక్షు లంబర -వీథిఁ జరించు
ననువున విషయేంద్రి-యము లాత్మయందు
4400
వరుసగాఁ దమతమ -వ్యాపారములను
జరియించు, నాత్మ కు -సంగంబు గలదె?
4401
గగనాంతరమునందు -గాలి చరింప
గగన, వాయువులకుఁ -గలదె సంగంబు?
4402
ఆచందమున సచ్చి-దాకాశమందుఁ
దోచుఁబ్రపంచంబు -తుది నంటలేదు.
4403
కనుకఁ బ్రపంచంబు -కల్లగా నెఱిఁగి
తనుతరశుద్ధ చై-తన్యంబు నెపుడు
4404
గనుఁగొనుచుండు మ-ఖండ లక్ష్యమున”
ననఁగ నిక్ష్వాకుఁ డి-ట్లనియె “నో తండ్రి!
4405
త్రిగుణంబు లడ్డమై -త్రిమ్మరుచున్న
నగుణచైతన్యంబు -నరయు టె? ట్లనిన
4406
మను విట్టు లనియెఁ “జి-న్మయమగు గుణము
ఘనమగు చైతన్య -గగన వస్తువును
4407
గుణములచేఁ గనఁ -గూడునె? “యనిన
“గుణవంత! విను కొండ -గుఱివెట్టినటుల
4408
నంతయు బ్రహ్మమే -యని యఖండముగ
చింతించి పొందుమా! -చిత్పదమందె”
4409
యని యుపదేశించి- యామను నరిగె.
ననఘుఁడై యిక్ష్వాకుఁ-డాజ్ఞాన మెఱిఁగి,
4410
పొసఁగ జీవన్ముక్తిఁ -బొంది రాజ్యంబు
పన మీఱ ధీరుఁడై-పాలించుచుండె,
4411
ననుచు నిక్ష్వాకు వృ-త్తాంత మా మౌని
మనుజేంద్రునకుఁ జెప్పి -మఱియు నిట్లనియె
4412
శ్రీరామ! యిపుడు నేఁ -జెప్పినరీతి
నారూఢ విజ్ఞాని -యగువాని కిలను
4413
లౌకికాచార జా-లంబులు తఱచు
లేక, ప్రపంచని-ర్లేపుఁడై యుండు”
4414
నన విని శ్రీరాముఁ -డతనికి మ్రొక్కి
“మునినాథ! జీవత్వ -ముక్తు లీయిలను
4415
నాకాశగమనాదు -లైన సిద్ధులను
జోకగాఁ గోర రె-చ్చోటులనైన
4416
ననియంటి, రిఁక వారి -యధికత లెట్లు
గనవచ్చు? నని పల్కఁ-గానా వసిష్ఠ
4417
ముని రాము నీక్షించి -మొనసి యిట్లనియె.
“ననఘాత్మ! విజ్ఞాను -లైనట్టివారు
4418
ఆశయసిద్ధులం -దాసక్తిపడరు
ప్రతిభతో మంత్ర జ-పక్రియాథ్యాన
4419
వరహఠయోగముల్ -వరుసగా సల్పు
పురుషు లా -సిద్ధులం -బొంది, లోకముల
4420
సురుచిన మహిమముల్ -చూపుచు నుందు
రరుదుగా నందుచే -నధికత రాదు;
4421
అక్కజంబుగ జ్ఞాని -కజ్ఞాని కరయ
నెక్కువ తక్కువ -నేరీతిఁ దెలియ
4422
వచ్చు? న టన్న సర్వప్రపంచంబు
మెచ్చి యిదంతను -మిథ్యగాఁ గనుట,
4423
అన్ని కార్యంబులం -దాసక్తి విడిచి
మున్నడఁ బరమార్థ మూహించి కనుట.
4424
తన్నొరుల్ తిట్టినఁ దాను వారలను
బన్నుఁగఁ దిట్టక -పటుశాంతుఁ డగుట.
4425
పుత్రదారాదుల, భూప్రజాతతుల,
శత్రుమిత్రుల నొక్క -సమముగాఁ గనుట,
4426
పొలుచు నయాచితంబుగఁ బ్రాప్తమైన
యలఘు పదార్థంబు -లనుభవించుటయు,
4427
లోకుల సందడిలోఁదాను పడక
యేకాంతమున నాత్మ -నెనసి యుండుటయు.
4428
లలిని నిందాస్తుతు లకు మానసమున
నెలమి దాఁ దగ్గక -హెచ్చకుండుటయుఁ,
4429
బాయని ప్రారబ్ధ -పటిమచేఁ దాను
జేయఁగాఁ దగుపనుల్- సేయుచుండుటయుఁ
4430
దొడరి వచ్చిన సుఖ-దుఃఖ జాలముల
నడర నిర్లేపుఁడై -యనుభవించుటయు,
4431
వాడభేదములను -వడి మళ్లఁ బడక
యేదెఱుంగ నటంచు -నింట నుండుటయు
4432
నరయ నిత్యాది క-ల్యాణ గుణములు
సరసాత్ముఁడైన సు-జ్ఞాని చిహ్నములు
4433
ఈచిహ్నములకన్న -హెచ్చుకై సిద్ధు
లేచోటఁగోరఁ డ-హీన విజ్ఞాని.
4434అదియేల? యనిన మా-యామహత్త్వములఁ
గదిసె నభోమార్గ -గమనాదులైన
4435
ఘనసిద్దు లా యహం -కారముం బెంచుఁ
గనుక, లోకులకు నె-క్కడనైన మహిమ
4436
చూపవేడ్క జనించుఁ. .-జూపిన యపుడె
కాపట్య జనుల సాం-గత్యంబు గలుగుఁ
4437
గ్రమముగా నట్టి సాం-గత్యంబువలన
విమలాత్మ తత్త్వంబు -వీక్షింప మఱచు.
4438
నప్పుడు గుహ్య జి-హ్వాచాపలంబు
లుప్పొంగి పుట్టుఁ గా-వున సిద్ధులందు
4439
నాసక్తి పడక, మా-యాతీతమైన
భాసుర చిద్బ్రహ్మ-పదమునం దంటి,
4440
ప్రారబ్ధవశమునఁ- బామరులైన
వారిలో మెలఁగుచు -వాసిగా నుండి,
4441
ప్రాప్తపదార్థముల్ -భక్షించి యాత్మ
తృప్తిఁబొందుదురు, వె-ల్తిని బొంద రెపుడు;
4442
తొలఁగక నిందాస్తు-తులు వారి కిలను
గలుగుఁ, గలిగిన దు-ఖసుఖంబు లాత్మ
4443
యందంటనీయక -యాశత్రుమిత్రు
లందుఁ, దమందుఁ జి -దాత్మనే గనుచు
4444
శాంతిబొందుదు; రట్టి -జనుల సంతోష
మింతింత యని చెప్ప -నెవ్వరి తరము?
4445
ఇటువంటి సంతోష -మెనయుట కన్న
బటుసిద్ధ మహిమ లే-ర్పడ గొప్ప లగునె?
4446
చూడాలమహిమలఁ -జూపుటే? లనినఁ
బోఁడిమిగాఁ దన -పురుషుని ముక్తిఁ
4447
బొందింపవలె నని -బుద్ధి నూహించి
యందన్ని తాల్చె మా- యావతారములు;
4448
తననాయకుఁడు పర -తత్త్వంబుఁ గనిన
వెనుక నమ్మహిమలు -వేడ్కగా నైనఁ
4449
బరులకుఁ జూపక -పతితోడఁ గూడి
మురువుమీఱ విదేహ -ముక్తిని బొందె.
4450
నణిమాదు లైనట్టి -యష్టసిద్ధులును
గుణములే గాని, -నిర్గుణ పరమాత్మ
4451
కాదందుచే జ్ఞాన -కలితుఁడై సిద్ధు
లాదరంబుగఁ జూడఁ -డాత్మ నతండు
4452
సరవి నయ్యపగత -సంసృతి భ్రముఁడు
పరతత్త్వరతుఁడగుఁ -బరమయోగులను.
*టీక:- అపగత- పోయిన, గత
4453
మానరోష విషాద -మాత్సర్యములను
బోనాడి యుపశాంతిఁ -బొంది యుండినదె
4454
శ్రీరాజయోగికిఁ -జిహ్నముల్ గాని,
వేఱెచిహ్నము లున్న-వేరామచంద్ర?
4455
జీవులవిద్యచేఁ -జిక్కి కర్మముల
త్రోవలోఁబడి సుఖ-దుఃఖ వాసనలు
4456
ఊరక ప్రేరేపు -చుండఁగా నాశ
చేరాగ కలితులై, -చిత్పదంబునకు
4457
దూరస్థు లగుచును -దుర్యమార్గమునఁ
జేరక, సృష్టిలోఁ -జిక్కుదు రాశ
4458
పడుటయే బంధంబు, -భావించి దాని
విడిచినదే ముక్తి -వేఱొండు గాదు;
4459
కనుక గ్రాహ్యగ్రాహ-కముల నేమఱక
కనుచు సంకల్ప వి-కల్పముల్ విడువు!
4460
ధరను దద్ జ్ఙ్ఞులు గతా-ర్థమునకు పగవ,
రరసి చూచి భవిష్య- దర్థంబులకును
4461
పసచెడఁగాఁ జింత-పడి డస్సిపోరు;
వసుధఁ గ్రమప్రాప్త -వర్తమానార్థ
4462
ములనే గ్రహింతు రి-మ్ముగ, నదిగాక
తెలియ జీవునకును -ద్రివిధరూపములు
4463
గలవు స్థూలము, సూక్ష్మ, -కారణం బనఁగ,
నలరారునట్టి దే-హముల మూఁడిటిని
*టీక:- స్థూల సూక్ష్మ కారణ దేహమలు- ఆది శంకరుల ‘ప్రబోధ సుధాకరం’లో స్థూల, సూక్ష్మ, లింగ శరీరాల వివరణ ఉంది. స్థూల శరీరంలో లింగ శరీరం ఉంటుందనీ, అదే సూక్ష్మ శరీరమనీ, దానికి లోపల ఉండేది కారణ శరీరమనీ, దానికంటె లోపల ఉన్నది తురీయమనీ అంటారు. ‘జ్ఞాన కర్మేంద్రియాలు, ప్రాణాది పంచ వృత్తులతో కూడిన అంతఃకరణమే సూక్ష్మ శరీరం.’
4464
విడువు! పరముఁ బట్టు, -వివిధాంగములను
బొడము నీ స్థూలంబు -భోగధుర్యంబు;
4465
జనవర! సూక్ష్మంబు -సంకల్పమూర్తి
యనఁబడుచుండు, -నయ్యాతివాహికము
4466
చెలువొప్ప నాద్యంత -చిన్మాత్ర మగుచు
నలువుగా నిత్యమై-నపరస్వరూపు
4467
మూడవది యటంచు -మునినాయకుండు
వేడుకగాఁ దెల్ప, విని రాఘవుండు
4468
మరల నాలోచించి -మౌని నీక్షించి
“సొరిది జాగ్రత్స్వప్న -సుప్తి నిష్ఠంబు
4469
గానితుర్యమును త-క్కక తెల్పుఁ డనిన
మౌనిరామునిఁ జూచి -మఱియు నిట్లనియె
4470
విహితంబుఁ జెప్పెద -విను మనుజేంద్ర!
యహమికానహమీక -లాత్మఁ దోఁచకను
*టీక:- అహమీకఅనహమీక- అహకార సహితము, అహంకార రహితము
4471
సత్తునసత్తను -సంజ్ఞలు మఱచి,
చిత్తవిశ్రాంతినిఁ -జెంది, నిర్మలుఁడు
4472
సర్వశాంతుఁడునైయ-సక్తుఁ డైనదియె
నిర్వాణపదతుర్య -నిష్ఠ యౌ, నందుఁ
4473
బొరిఁబొరి సంకల్ప-ములు లేమి నదియె
సరసజాగ్రత్తయు -స్వప్నమున్ గాదు.
4474
అరసి చూచినను జా-డ్యము లేనికతన
సురుచిరంబైన సు-షుప్తియుఁ గాదు,
4475
నెఱయు నహంకార -నిరసనబుద్ధి
నఱిముఱి సమతోద-యంబగు నందుఁ
4476
జిత్తంబు విశదమై -చేష్టింపకుండు,
నత్తఱి నందుఁ దు-ర్యావస్థ పొడము;
4477
భూనాథ! నీవు ప్ర-బుద్ధుండ విలను
గాననీబోధ చ-క్కఁగ వృద్ధిఁబొందె.
4478
నిటువంటి సద్బోధ -నెనసిన మౌని
పటునిశ్చలత్వంబు -భావించి వినుము!