చతుర్థ ప్రకరణము : భుశుండోపాఖ్యానము
॥భుశుండోపాఖ్యానము॥
3167
పొలుపొందు మేరువు -భూరి శృంగమునఁ
గళగల పద్మరా-గపుఝరీం గల్ప
*టీక:- పద్మరాగపు ఝరి- ఎఱ్ఱని నది, ప్రవాహము
3168
తరువొప్పుచుండు వి-స్తారమై, యందుఁ
గరమొప్ప దక్షిణ - స్కంధమధ్యమున
*టీక:- స్కంధము- చెట్టుకొమ్మ
3169
గురుతరంబుగ నొక్క -కోటర ముండు;
నిరవొంద దానిలో -హేమవల్లరులఁ
*టీక:- కోటరము- చెట్టుతొఱ్ఱ
3170
జూపట్టు నింట భు-శుండుఁ డన్ ఘనుఁడు
తాపస శ్రేష్ఠుండు, -తత్త్యార్థ విదుఁడు,
*టీక:- భుశుండి- ఒక ఆయుధము, ఇప్పటి పిస్టల్ వంటిది?, భుశుండుడు- ఒక కాకి పేరు
3171
వీతరాగుఁడు, కాల-వేది, శ్రీమంతుఁ,
డాతత విశ్రాంతుఁ, -డధిక శాంతుండు,
3172
ఆయువుగల పుణ్యుఁ -డనఘవర్తనుఁడు
వాయస శ్రేష్ఠుండు -వసియించి యుండు.
3173
అతనిఁ జూచుటకు నే -నరుగఁగా, నెదుట
నతిశయ్య వృక్షమం -దల్లి దట్టముగఁ
3174
దెఱఁగొప్ప బంగారు -తీఁగెల కొనల
సరసంబులైన పు-ష్పఫలంబులందుఁ
3175
గలకల ధ్వనులతోఁ -గలసి క్రీడించు
లలిత విహంగ జా-లములఁ జూచుచును,
3176
అలఘు సహస్ర ద-శాబ్దనాళములఁ
జెలరేఁగి మెక్కుచుఁ -జిందు ద్రొక్కుచును,
3177
వనజాతభవునకు -వాహనం బగుచుఁ
దనరారుహంస సం-తతులఁ జూచుచును,
3178
నటుచనఁజన నంజ-నాద్రి సమాన
వటుతర దేహంబు, -పక్షయుగంబు,
*టీక:- అంజనాద్రి- కాటుకకొండ, కాంచనాద్రి, మేరుపర్వతము
3179
ఘనతీవ్రతుండంబు -గలి గిరువంక
లనువృద్ధకాక జా-లంబులు గొలువ,
3180
నచట సుఖాసీనుఁ-డైన భుశుండు
నచలాత్ము నీక్షించి -యంచుకుఁ బోయి
3181
నిలిచిన, ననుఁజూచి -నెనరుతో లేచి,
నలువొప్ప విహితాస-నమున నన్నుంచి,
3182
యుచితవృత్తిని నిల్చి-యుండగా, నట్టి
యచలితాత్మునిఁ గాంచి -యచటఁ గూర్చుండ
3183
నియమించి, యాఘను -నెమ్మోముఁ జూచి,
దయపుట్ట వాయసో-త్తమున కిట్లంటి;
3184
“ఓకాకపుంగవ! -యోపుణ్యచరిత!
యేకాలమందు నీ -విలను బుట్టితివి?
3185
నీకుఁదత్త్వజ్ఞాన -నిష్ఠ యెట్లబ్బె?
నీకాయు వెంతయ్య -నెఱి నేటివఱకు?
3186
నీకాంచనాద్రి యం-దిర వెవ్వఁ డిచ్చె?
నేకార్యములను నీ -వెఱిఁగి యుండుదువు?
3187
ఆకథ లెల్ల నీ -వరమర విడిచి
నాకుఁదెల్పు” మటన్న-నగి భుశుండుండు
3188
పలికె నిట్లని “ముని -ప్రవర! నా చంద
మెలమి నెట్లనిన మీ -కెఱిఁగింతు వినుడు!
3189
అలపూర్వకాల మం-దంబికావిభుని
విలసితోత్సవము సే-వించు వేడుకలఁ
3190
గరమొప్పుచుండెడి -కైలాసగిరికి
సరసమానసలైన -సప్తమాతృకలు
3191
మనము లుప్పొంగఁగా -మచ్చికల్ మీఱఁ
జనుమార్గమున సర-స్వతివాహ మగుచుఁ
3192
బొలుచు హంసికకునుఁ -బొరి నలంబుసకు
నలరార వాహనం -బగు కాకమునకుఁ
3193
బుట్టితి, పుట్టిన-పుడె నన్నుఁ జూచి,
పట్టైన కరుణ నా -భారతీదేవి
3194
యిట్టిబ్రహ్మజ్ఞాన -మిచ్చి రక్షించె;
నట్టికాలంబునం- దలరి మాతండ్రి
3195
యీకొటరమున న-న్నిరవుగా నుంచె;
నాకాలమున నుండి -యమర నిచ్చోట
3196
నిలిచి యుండంగ న-నేక కల్పాంత
ములు, బహుమను కాల-ములు పోయె” ననిన
3197
వినియిట్టు లంటి నే -వెఱఁగొంది యంత
“మునులు, యోగులునాన -మొనసి కల్పాంత
3198
సమయంబులం దుండ -శక్తులుగారు,
విమలాత్మ! యెట్లు జీవించితి వీవు”
3199
అనిన భుశుంఠుఁ డిట్లనియె “మునీంద్ర!
జననుతచరిత! యీశ్వరశాసనంబు
3200
గడవ నెవ్వరికి శ-క్యముగాదు గనుకఁ
గడనుఁ గల్పాంతర -కాలంబులందుఁ
3201
బొలుచు పృథివ్యాది -భూతజాలముల
నలఘురుద్రుండు ల-యముఁ జేసినపుడు
3202
అతులిత తేజోమ-యంబైన భూత
వితతియం దేను ప్ర-వేశించి, యవల
3203
మొనసి యాయారూప-ములను ధరించి,
యొనర నానందింపు -చుందు నెమ్మదిని”
3204
ననిన నే నప్పు డి-ట్లంటి “భుశుండ!
వినునీవు పరతత్త్వ -విదుఁడవు గాన
3205
ఆవిలయంబులం-దణఁగి పోకుండి
యేవేవి చూచితి? -వెఱఁగింపు” మనిన
3206
సురుచిరాత్మకుఁ డా భు- శుండుఁ డిట్లనియె
“వరమునివర్య! త-ద్వార్తలు వినుము!
3207
అరయఁగాఁ బెక్కేఁడు -లవనీతలంబు
నరశూన్యమై యుండె -నానాముఖముల,
3208
మురువొప్ప వన శైల-ములు భస్మమయ్యె,
నరుదుగా సూర్య చం-ద్రాగ్ను లణంగె.
3209
మూఁడులోకములను -ముంచెఁ దోయంబు,
క్రోడమై హరి మహా -క్రూరుఁ డైనట్టి
3210
హేమాక్షు నణఁగించి -యిల నుద్ధరించె,
నీమహామహిమంబు -నేను బాల్యమున
3211
గనుఁగొనుచుంటిఁ ద-క్కక, యిదిగాక
గొనకొని మున్నేడ-గురు వసిష్ఠులను,
3212
చెలువొప్ప నేను వీక్షింపుచుండితిని,
సొలయ కష్టమ వసి-ష్ఠుఁడవైన నిన్నుఁ
*టీక:- ఏడుగురు వసిష్టులు- ఏడు (7) మంది, ఇప్పుడు భుశుండుడుని కనిన వసిష్ఠుడు ఎనిమిదవవాడు. పందమహాభూతములందు ఒకమాఱు, మహాపర్వతము (మేరువు) నందొకమారు, బ్రహ్మదేవుని యందొకమారు పుట్టెనట
3213
గనుగొంటి నొకమాఱు -గగనంబునందుఁ,
బనిఁబూని యొకమాఱు -పవనంబు నందు,
3214
ననువొంద నొక్క మా -ఱనలంబు నందు
నొనరంగ నొక్కమా-ఱుదకంబు నందు,
3215
నొకమాఱు ధరణియం. -దొకమాఱు మఱియుఁ
బ్రకటమై తగు మహా -పర్వతమందు.
3216
మొనసి మహత్తత్త్వ -మున నొకమాఱు,
ననఘాత్ముఁడగు బ్రహ్మ -యందొకమాఱు,
3217
నురుతరప్రజ్ఞతో -సుద్భవం బొంది,
చరియింపుచుందువు -సకలలోకముల,
3218
నరయ నీ జన్మంబు -లద్భుతలీల,
లరుదవి యటు లుండె, -నవిగాక నేను
3219
అలచక్రి నూఱు బు-ద్ధావతారములు,
నలరార నూఱు క-ల్క్యవతారములును
3220
ధరియించినవి గంటి, -ధ్వర నిదిగాక
తెరలి ముప్పదిమార్లు -త్రిపురముల్ గూలె,
3221
దక్షమహాధ్వర -ద్వంసం బణంగె,
నక్షరకలిత వే-దావళు లరిగె,
3222
బహుశాస్త్ర వితతులు, -బహుపురాణములు,
బహుళేతిహాసముల్ -పరువడి నేఁగె,
3223
నలువొప్ప రామాయ-ణములు పె క్కరిగె,
సలలిత మోక్ష శా-స్త్రములగు గ్రంథ
3224
లక్షలు నుదయించె, -లలిని వాల్మీకి
శిక్షచే, నితరుల -శిక్షచే, వ్యాస
3225
మౌనిచే ఘనులైన -మనుజులచేతఁ
బూనిరామాయణం -బులు, భారతాది
3226
వరకథ లుదయించె -వసుమతి మీఁదఁ,
దరమిడి రామావ-తారంబు లెన్నఁ
3227
బరఁగ భవిష్యదు-ద్భవముతోఁ గూడ
నరయఁ బండ్రెం డయ్యె, -నదియునుఁగాక
3228
యిరవొంద శ్రీ విష్ణు! -డింక మీఁదటను
ధరియింపఁదగు నవ- తారంబుతోడ
3229
రహినిఁ గృష్ణావతా-రములు పదాఱు
సహజంబుగా నగు -సంయమి శ్రేష్ఠ!
3230
ఇట్టిజగద్భ్రాంతి -కేనాఁటి కవధి
పుట్ట, దేనేమి చె-ప్పుదు నింకమీఁద?
3231
నీవడిగిన వెల్ల -నిశ్చయంబుగను
నేవినిపించితి, -నీవింక నేమి
3232
వినవలతు?” వటన్న -విశ్వాస మొదవ
నొనర నే నీ ట్లంటి -”నోవాయసేంద్ర!
3233
పరఁగఁ బుట్టుచు గిట్టు -ప్రాణు లేరీతిఁ
జిరజీవు లగుదురు? -చెప్పవే! తెలియ”
3234
ననవాయ సేంద్రుఁ డి-ట్లనె “మునినాథ!
వినుము చెప్పెద నిది -విశదంబుగాను,
3235
అరయఁగా దోషంబు -లను మౌక్తికముల,
నఱిముఱి వాసన- లను తంతువులను
3236
వరుసగాఁ గూర్చి, య-వ్వలఁ గూర్చుసరణి
మఱచి యూరక -యున్న మదిగలవాని
3237
బట్టదు మృత్యు వే -పట్టుననైన,
నట్టిచందం బెట్టు? -లనినఁ జెప్పెదను.
3238
వినుము పావనమును, -విమలం బనేక
మును, చిన్మయము, సౌ-ఖ్యమును నైన పరమ
3239
పదమునం దెవ్వని -భావనచేతఁ
గుదిరి చిత్తము గరం-గుచు నుండు, నట్టి
3240
వానినమ్మృత్యు దే-వత పట్ట వెఱచుఁ,
బూనిన సంసార -భోగవిచార
3241
కర్మమూలములైన -కామాదిరిపుల
మర్మముల్ గని, వాని -మర్ధించి విడిచి,
3242
తనువులోఁ బ్రాణ చిం-తనఁ జేయుచున్న
ఘనుల మృత్యువు పట్టఁ-గానోడి యుఱుకు,
3243
మొనసిన బహుదుఃఖ-ములను హరించు
తనప్రాణ చింతనే -తనసఖి యగుచు
3244
నానంద మొందించు -నటువంటి సరణి
నేనుచెప్పెద నది -నెలవుగా వినుము!
3245
పాదుగా నుండెడి -ప్రాణంబు వెలిని
ద్వాదశాంగుళులంత -తరలి యడంగు,
3246
నిదెరేచకంబగు -నిదె నిశ్చలతను
గదియ బహిః కుంభ-కంబగుచుండు,
3247
నదియె క్రమ్మఱ హృద-యంబులోఁ జొచ్చి,
కదలకుండినఁ బూర-కంబగు నదియె.
3248
ఘనతరాంతర కుంభ- కత్వంబు నొంది,
తనియని భంగి వాం -తర్యమం దనిల
3249
చింతనం బది ప్రాణ -చింతనం బగుచు
సంతోషకరమగు -సహజంబుగాను,
3250
నిందెచలింపక -యెవ్వరు నిలిచి
యుందురో వారు మ- హోన్నతు లగుచు
3251
నతిశయశుద్ధ బు-ద్ధాత్మ లభిన్న
మతులై యెఱుక గల్గి -మనియుందు రిలను,
3252
గనబహిరంతర్ము -ఖములందుఁ బ్రాణ
మునునై, యపానంబు -మొనసి వర్తించు,
3253
నట్టిరెంటినిఁ గూర్ప -నారెంటినడుమ
నెట్టనఁ జిత్తంబు -నిలిచియుండినదె
3254
గుఱియైన కేవల -కుంభకం బనుచు
వరయోగు లగువారు -వచియింతు రిలను,
3255
మఱియుఁ బ్రాణము పొద-మక యపానంబు
నఱిముఱి నణఁగంగ -నపు డెద్ది ప్రబలి
3256
సత్తుగా నిలుచుఁ దద్ -జ్ఞానస్వరూప
ముత్తమోత్తమముగా -నూహించి, దాని
3257
యందైక్యమై, నిశ్చ-లానందపదము
నొంది, యందుఁ జలింప-కుండు మనంబు.
3258
అట్టిప్రాణసమాధి -యందంటి, సతత
మట్టిట్టు చనక చి-దాకాశమందె
3259
శాంతిచేఁ జిత్త వి-శ్రాంతినిఁ బొంది,
యాంతర్యసౌఖ్యంబు -ననుభవింపుచును
3260
వసుధ భూతము, భావి -వర్తమానముల
విసువక కర్తనై -వీక్షింపుచుందు;
3261
నలఘు సుఖంబులం -దాపదలందుఁ
గలుగు సౌఖ్యమును దు-ఖమును బొందకను
3262
సరవి నెన్నఁగ సర్వ -సముఁడనై మఱియు
వరసత్వభావభా-వనుఁడనై యెపుడు
3263
చిరజీవినై ప్రకా శించి యిం దుందుఁ
బరమ మునీంద్ర! నా -బ్రతు కిట్టి దనిన
3264
వినిభుశుండునిఁ జూచి -”విమలాత్మ! నీవు
ఘనకాలవేదవి -గాంభీర్యమతివి
3265
పరతత్త్వరతుఁడవు -పావనాత్ముఁడవు
నిరతసంతోషివి -నీచరిత్రములఁ
3266
దలపోయ నతివిచి-త్రములు గావునను,
సలలిత విశ్వభూ-షణముగా నమరి,
3267
తనివి, బొందుచు సదా-త్మసుఖాతిశయము
ననుభవింపుచు నుండు-మయ్య! నీ విచట”
3268
ననుచు వాయసయోగి -నచ్చట వీడు
కొనినేను వచ్చితిఁ -గుతలంబునందు
3269
నానందముగ భుశుం -డాఖ్యాన మెవరు
పూనివిన్నను వారు -భూరిచిత్పదము
3270
నందుఁబొందుట కర్హు-లగుచు జీవింతు,
రిందుకు సందియం -బించుక లేదు.
3271
అలభుశుండునివలె -ననిలధారణము
చెలఁగి చేసినఁ జిరం-జీవు లయ్యెదరు.
3272
మేనుండు యోగమున్ -మెచ్చక కొంద
ఱానందకరమగు -నట్టి విజ్ఞాన
3273
యోగసాధనముఁ జే-యుదు, రందువలన
రాగదోషములు దూ-రము లగుఁ గానఁ,
3274
గాయంబుపై నాశ -గలుగ, దందులను
వాయుధారణఁ -జేసి వసుధ జీవింప
3275
నాసకొందఱు ప్రాజ్ఞు-లదియేల? యనినఁ
గాసెల వచ్చి యె-క్కడనైన నరుఁడు
3276
అలసి నిద్రించి లిం-గాంగంబుతోడఁ
గలలను జెంది సు-ఖంబు, దుఃఖంబు
3277
బొరిఁబొరి ననుభవిం-పుచు దిశలందుఁ
జరియించు, నొకదిక్కు -శాశ్వతంబుగను
3278
నిలువలేఁ, డాజీవు-నికి సంస్మరణము
దలఁప మనోభ్రాంతి -దము, మది దీర్ఘ
3279
రమణమై తగుచిత్త -రాజ్యం బటంచు
నమర భావించు మీ -వంతరంగమున,
3280
నిలలోన నీ స్థూల -మిరవుగా నుండ
వలెనంచు మదిలోన -వాంఛింపనేల?
3281
జనియించువా రెల్లఁ -జచ్చుట నిజము,
కనుకఁ జచ్చుటకు దుః-ఖము నొందవలెనె?
3282
అలరాగదోషంబు -లనెడి భుజంగ
ములుమనోబిలములో -మొనసి వసించి
3283
కలచఁగా, మోక్షమా-ర్గంబు చొప్పడక
చలియింపుచుందురు -చాల మానవులు.
3284
సరసులై సకలశా-స్త్రంబులు చదివి,
సరవిని రాగరో-షముల నణంపఁ
3285
జాలని వాఁడు సు-స్వాదు వస్తువుల
నోలిమోయుచు గంధ -మూహింపలేని
3286
ఖరమనఁదగు, వానిఁ -గాల్పనే తండ్రి!
అరయఁగా నటుగాన -నతిభయదంబు
3287
ఘనధైర్యఘాతి, మం-గళ రహితంబు
ననఁబడు హృత్పిశా-చావేశ మణఁచి,
3288
యేనాఁడు చెడక య -హీనమౌ చిన్మ
యానందమునఁ బొందు -మయ్య! శ్రీరామ!
3289
వాయసేంద్రునివలె -వాయుధారణముఁ
జేయుట విజ్ఞాన -సిద్ధియౌ టరుదు,
3290
కావున నిర్వాణ -గతి నీయఁదగిన
దేవతార్చన రీతిఁ -దెల్పెద వినుము! “
3291
అనియావసిష్ఠ సం-యమి రాఘవునకు
వినిపించి, క్రమ్మఱ -వేడ్క ని ట్లనియె;